A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

I 
aylanma
j Naqd pulsiz I 
1 aylanmasi 
I
I Shahar ichidagi 1 
I 
pul aylanmasi 
]
Shaharlararo 
pul aylanmasi
Tovar-pul 
munosabatlarining aks 
etishiga ko'ra
Pul aylanm asi tarkibi
- mamlakatning ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanish holati, aholining 
ma’naviy, iqtisodiy va huquqiy ongi;
- milliy iqtisodiyotni boshqarish tartibi va rivojlanganlik darajasi;
- mamlakat bank tizimining rivojlanganlik darajasi va unga aholi 
ishonchining musthkamligi;
-
real 
sektoming 
rivojlanganligi 
va 
iqtisodiyotning 
raqobatbardoshligi;
- Markaziy bankning pul - kredit siyosatini amalga oshirish 
bo‘yicha mustaqilligining ta’minlanganlik darajasi.
Naqd pul va naqd pulsiz hisob-kitoblari o‘rtasida juda yaqin 
bogiiqlik mavjud bo‘lib, naqd pullar naqdsiz pul ko‘rinishiga, naqdsiz 
pullar naqd pul ko‘rinishiga o‘tish orqali ular doimiy ravishda bir -
birini toidirib turadi. Masalan, korxona va tashkilotlaming bankdagi 
naqdsiz pullari ishchi xodimlarga naqd pul va unga tenglashtirilgan
48

---

mablagiar ko‘rinishida beriladi. Aholining qolidagi naqd pullar esa 
banklarga omonat sifatida qcfyilganda banklar uchun kredit resursi 
sifatida naqdsiz pul ko‘rinishida maydonga chiqadi. Shu tariqa naqd pul 
va naqd pulsiz aylanmalar bir - biriga chambarchas aloqadorlikda amal 
qiladi.
3.2. Naqd pul aylanmasini tashkil etish
Awaigi bolimlarda ta’kidlaganimizdek, pul aylanmasi naqd 
pulsiz va naqd pulli hisob-kitoblardan tashkil topadi. Naqd pulli hisob- 
kitoblar bevosita naqd pullar bilan amalga oshiriladi. Iqtisodiyotda pul 
aylanmasi tarkibida naqd pulli hisob-kitoblaming ulushi sezilarsiz 
darajada bo‘lib, taxminan 5 - 1 2 foiz atrofida tebranib turadi. Mamlakat 
pul oboroti tarkibida naqd pulli hisob-kitoblar ulushining pastligi yoki 
ortib borishi iqtisodiyotda ishlab chiqarish darajasi, moliya - kredit 
tizimi va milliy valutaning barqarorligi hamda boshqa qator omillar 
bilan izohlanadi.
0 ‘zbekistonda pul muomalasini tashkil etish va naqd pulli hisob- 
kitoblami amalga oshirish tartibi 0 ‘zbekiston Respublikasi Markaziy 
banki Boshqaruvining 2005-yil 20-avgustdagi 18/1 - sonli qarori bilan 
tasdiqlangan, Adliya vazirligi da 2005-yil 10-oktabrda 1518-son bilan 
ro‘yxatga olingan « 0 ‘zbekiston Respublikasida banklar tomonidan pul 
muomalasiga doir ishlami tashkil etish to‘g‘risida»gi (avvalgi 6 - sonli) 
yo‘riqnomasi asosida amalga oshiriladi.