A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

12.5. Tijorat banklari daromad va xarajatlari
Tijorat banklarining daromadi foizli va foizsiz daromadlardan 
iborat. Tijorat banklarining daromadlari tarkibida foizli daromadlar 
asosiy salmoqni egallaydi. Daromadlar bank balansining 
passivida 
hisobga olib boriladi.
Tijorat banklari daromadlarining manbalari turli - tuman boiib, 
ulami quyidagi tartibda guruhlash mumkin.
1. Mulkiy shaklidan qat’iy nazar yuridik va jismoniy shaxslarga 
qisqa, o‘rta va uzoq muddatga so‘mda va xorijiy valutalarda berilgan 
kreditlar bo‘yicha daromadlar.
2. Markaziy 
bankdagi 
va 
boshqa 
banklardagi 
vakillik 
hisobvaraqlar bo‘yicha daromadlar.
235

---

3. Qimmatli 
qog‘ozlarga 
qilingan 
investitsiyalar 
bo‘yicha 
daromadlar.
4. Trast, lizing, faktoring va forfeyting operatsiyalari bo‘yicha 
daromadlar.
5. Qimmatbaho metallar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalar 
bo‘yicha daromadlar.
6. Qimmatli qog‘ozlar bilan amalga oshiriladigan REPO bitimlari 
bo‘yicha daromadlar.
7. Xorijiy valutalar kursining o‘zgarishi natijasida olinadigan 
daromadlar.
8. Berilgan 
kafolatlar 
va 
tijorat 
faoliyatidan 
olinadigan 
daromadlar.
9. Qaram xo‘jalik jamiyatlariga, qo‘shma koixonalarga va shu’ba 
xo'jalik jamiyatlariga qilingan investitsiyalardan olingan foyda va 
dividendlar.
10. Maslahat va vositachilik xizmatlaridan olingan daromadlar.
11. Boshqa daromadlar.
12. Tijorat banklarining foizli daromadlari 
asosan ular 
tomonidan berayotgan kreditlar hisobidan shakllanadi.
Tijorat banklarining xarajati foizli va foizsiz xarajatlardan iborat 
boladi. Xarajatlar bank balansining aktiv tomonida hisobga olib 
boriladi.
Tijorat banklari o‘z faoliyatini tashkil etish jarayonida turli 
xarajatlami amalga oshiradi, shu bois xarajatlaxni moddalar bo‘yicha 
guruhlarga ajratib o‘rganish maqsadga muvofiq.
1. 
Bankning moliyaviy resurslarini shakllantirish va uning 
bevosita faoliyatini tashkil etish bilan bog‘liq xarajatlar. Ushbu 
xarajatlar tarkibiga:
1) 
mijozlaming talab qilib olinguncha saqlanadigan depozit 
hisobvaraqlariga xarajatlar;
2) 
depozit sertifikatlar, omonatlar va aksiyalarga tolanadigan 
xarajatlar;
3) 
boshqa bank va bank bolmagan tashkilotlardan olingan 
kreditlar bo‘yicha xarajatlar;
4) 
Markaziy bankdan qayta moliyalash 
tarzida olingan 
resurslarga tolanadigan xarajatlar;
5) 
naqd pullami olib kelish, jo ‘natish va saqlash bilan bogliq 
xarajatlar;
236

---

6) 
qimmatli qog‘ozlar va qimmatli metallar bilan bogiiq 
operatsiyalar bo‘yicha toianadigan xarajatlar;
7) 
mahalliy banklaming vakillik hisobvaraqlariga toianadigan 
xarajatlar;
8) 
xorijiy 
banklaming 
«Loro» 
vakillik 
hisobvaraqlariga 
toianadigan xarajatlar;
9) 
qaytarilmagan kreditlar bo‘yicha xarajatlar;
10) boshqa xarajatlar.
2. 
Xodimlarining ish haqi, ijara va boshqa mamuriy xarajatlar:
1) 
ish haqi va moddiy yordam xarajatlari;
2) 
sug‘urta va badallarga xarajatlar;
3) 
xodimlami ijtimoiy himoya va tibbiy xarajatlari;
4) 
ijara, suv, elektr energiya, tamirlash, qo‘riqlash va boshqa 
xarajatlar.
3. Xizmat safari, tamsport va amortizatsiya xarajatlari.
1) 
bank xodimlarining xizmat safari va yashash xarajatlari;
2) 
transport vayoqilgi xarajatlari;
3) 
bank binosi va boshqa imoratlariga amortizatsiya xarajatlari;
4) 
transport, mebel va boshqa jihozlaming amortizatsiya 
xarajatlari;
5) 
nomoddiy 
aktivlar va ijaraga topshirilgan binolarga 
amortizatsiya xarajatlari;
6) 
soliq toiovlari bilan bogiiq xarajatlar;
7) 
boshqa xarajatlar.
4.
Bankning imidjini ko‘tarish va xizmatlarming turini ko‘paytirish 
bilan bogiiq xarajatlar:
8) 
reklama va e’lonlarga qilinadigan xarajatlar;
9) 
prezentatsiya va boshqa tadbirlarlami o‘tkazish bilan bogiiq 
xarajatlar;
10) kitoblar va davriy nashrlarga qilinadigan xaraj atlar,
11) homiylik va vasiylik xarajatlari;
12) boshqa xaraj atlar.
Tijorat banklarining xarajatlari tarkibida asosiy salmoqni yuqorida 
keltirilgan birinchi va ikkinchi guruhdagi xaraj at moddalari egallaydi.
Tijorat bankining yuqori darajada foydaga ega boiishi va 
kapitalning yetarliligini ta’minlanganligi uning iqtisodiy jihatdan 
mustahkamligini anglatadi. Baakning yuqori foydaga ega boiishi uning 
raqobatbardoshligini va xizmatlarming sifatini oshirishga xizmat qiladi.
237

---

Kapitalning 
yetarligini 
ta’minlanganligi 
esa 
bankning 
aktiv 
operatsiy alarming hajmini oshirishga va risk darajasini pasaytirishga 
bevosita ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.