"iqtisodiyot va menejment "

Bo’g’in va bosqichlar sonining asossiz ko’rayib ketishi: 

boshqaruv apparatini saqlash xarajatlarining ortib ketishiga;

axborotlarning o’tish yo’li va vaqtining cho’zilib ketishiga;

boshqarishda parallel ishlash va takrorlanishlarning vujudga kelishiga;

boshqarishda mas’uliyatsizlik unsurlarining tug’ilishiga va pirovardda boshqaruv 

---

194 
samarasining pasayishiga olib keladi.
2.
Boshqarish strukturasi boshqarish apparatining operativ ishlashini ta’minlashi 
lozim.
Bu faоliyat jоriy vazifalarni o‘z vaqtida va mоhirlik bilan tеz hal etishda 
namоyon bo‘ladi. Bunga ishlab chiqarishning miqyosi, murakkabligi, bоshqarish 
оb’еktlarining jоylashuvi хam ta’sir ko‘rsatadi. Shunday qilib, bоshqarish
strukturasi qanchalik mukammal bo‘lsa, ishlab chiqarish jarayoniga ta’sir
o‘tkazish shunchalik samarali amalga оshiriladi. 
Har qanday struktura uchun yuqori rahbariyat tushunchasi bir xil, unga 
quyidagilar xos: tashkilotning birinchi rahbari, uning muovini va bosh bo`limlarining 
rahbarlari. Birinchi rahbar va uning muovinlari ko`pincha 
yuqori rahbariyat 
komandasi
deb ataladi. Bosh bo`lim rahbarlari va birinchi rahbarning muovinlari 
asosiy personal komandasiga kiradi. Birinchi rahbar yuqori rahbariyat komandasi 
bo`ladi. Aytilgan har bir pog’onaning tuzilmaviy tashkil etilishi turli xil omillardan 
bog’liq: 

birinchi rahbarning boshqarish uslubi; 

boshqaruv tashkiliy tuzilmasining turi; 

asosiy personal komandasi a`zolarining shaxsiy va professional xususiyatlari. 
Birinchi rahbar qanchalik malakali bo`lsa, shunchalik u malakali muovinlarni 
tanlaydi. Asosiy personal komandasining faollik darajasi strategik muhim bo`lgan 
qarorlarni qabul qilishda qatnashishiga bog’liq yoki bu birinchi rahbarning asosiy 
personal komandasiga o`z vakolatining qancha qismini ajratganiga va guruhdagi 
odamlarning o`z maqsadlarini tashkilot maqsadlari bilan bog’lashlariga asoslanadi. 
Bu turdagi jarayon birinchi rahbarning kollegial usulda boshqarishiga xosdir. Agar 
birinchi rahbar avtoritar uslubda boshqarsa, unda asosiy muammolarni faqat o`zi hal 
qiladi va hattoki boshqa guruhdagilarga ham axborot berib o`tirmaydi. 
Menejmentning tashkiliy tuzilmalari to`g’risida yakuniy xulosa chiqarish uchun 
quyidagilarga alohida e`tibor berilishi lozim deb hisoblaymiz. Ko`rib chiqilgan 
tashkiliy tuzilmalaridan birortasini ham rasmiy tuzilma deb bo`lmaydi. Shuning 
uchun har bir korxona (firma) o`z oldidagi maqsad va iqtisodiy muhitning o`ziga xos 

---

195 
xususiyatlaridan kelib chiqib, o`z talablarini yuqori darajada qondiradigan tashkiliy
tuzilma turini o`zi tanlashi kerak.
G’arb adabiyotlarida «tuzilmani takomillashtirish» iborasi umuman 
qo`llanilmaydi. Uning o`rniga: 

«tuzilmaga o`zgartirish» kiritish; 

tuzilmani almashtirish; 

tuzilmani tanlash; 

tuzilmani integratsiyalash kabi iboralar ishlatiladi. 
Tuzilmaga o`zgartirish kiritish va uni almashtirish – bu jahon amaliyotidagi 
doimiy jarayon bo`lib, har qanday tashkilotda menejer faoliyatini ifodalovchi asosiy 
ko`rsatkichlarda hisoblanadi. Bunday o`zgarishlarning bosh omili – bu ilmiy texnika 
taraqqiyoti va kuchli raqobatdir. AQSH firmalarida, G’arbiy Evropa va rivojlangan 
Sharq davlatlarida boshqaruv tuzilmasi o`rtacha har 3-5 yilda almashtirib turiladi 
(7.3-jadval). 
7.3 - jadval