"iqtisodiyot va menejment "

Mutaxassislik
- bu ma`lum bir yoki bir necha turdagi ishlarni amalga oshirish 
uchun insonga zarur bo`lgan bilimlar va malakalar yig’indisi. Masalan, iqtisodchi, 
marketolog, vositachi, moliyachi, buxgalter, yoki texnika sohasida - muhandis, 
mexanik, energetik va h.k. 
Ixtisos 
- insonning hosil qilgan bilimlar va amaliy 
ko`nikmalari majmui. Ixtisos kishiga hayotning moddiy va ma`naviy sohasida 
muayyan ishni bajarish imkoniyatini beradi. 
Malaka
- biron bir mutaxassislik va 
ixtisoslik bo`yicha murakkab ishni bajarish uchun zarur bo`lgan bilim va ilm hamda 
mehnat ko`nikmasining darajasidir. Kadrlarning malaka darajasini baholash uchun 
o`rtacha koeffitsient va o`rtacha tarif koeffitsienti razryadi belgilanadi. Yangidan-
yangi ishlab chiqarish sohalari vujudga kelishi, fan va texnikaning rivoji, ish, shu 
jumladan, bir texnologik jarayonning boshqa jarayonga almashinishi bilan boshqaruv, 
rejalashtirish, tashkil etish, takomillashuvi bilan yangi mutaxassislliklar kasb va 
ixtisoslar yuzaga keladi, eskirganlari barham topadi. 
Kadrlar ilmini o`rganish nazariyasida “Kadrlar tuzilmasi” degan tushuncha 
mavjud. Masalan, korxona xodimlari umumiy sonini 100 foiz deb olsak, ishchilar 75 
foizni, muhandis-texnik xodimlar 12 foizni, xizmatchilar 8 foizni, boshqa xodimlar 
esa 5 foizni tashkil etishi mumkin. Bu misoldan ko`rinib turibdiki, xodimlar 

---

142 
kategoriyalari, ya`ni ularning tarkibiy qismlari o`rtasidagi nisbat ularning tuzilmasini,
ya`ni strukturasini ifodalaydi.
Kadrlar tarkibi va strukturasi faqat korxonalarda emas, balki tarmoqlarda ham 
bir-biridan farq qilishi mumkin. Bu tarmoqning murakkabliligiga, korxona 
(firma)ning katta-kichikligiga, ularning texnikaviy va texnologik jihatdan 
qurollanganligiga, ishchi-xizmatchilarning bilimi va ilm darajasiga va mehnat 
ko`nikmasiga, sohaning hamkorlik munosabatlari rivojlanganligiga va boshqa bir 
qator xususiyatlarga bog’liq. 
Bugungi amaliyotda xodim va uni boshqarish muammosiga ikki xil yondashuv 
mavjud: 

inson resurslarini boshqarish; 

xodimlarni boshqarish. 
“Inson resurslarini boshqarish” - tushunchasi boshqarishning strategik 
jihatlarini, shuningdek, ijtimoiy rivojlanish masalalarini o`z ichiga oladi va ularga 
ustuvorlik beriladi. “Xodimlarni boshqarish” tushunchasi esa ko`proq kadrlar bilan 
tezkor ishlashni anglatadi. Agar birinchi yondashuv davlat miqyosida bandlik va uni 
muvofiqlashtirish vazifalaridan kelib chiqsa, ikkinchi yondashuv bevosita korxona 
darajasidagi mehnat munosabatlari va ularni muvofiqlashtirishdan kelib chiqadi. 
Iboralarning turlicha ma`no kasb etishi faoliyat turlari va yo`nalishi bilan bog’liq. 
Chunonchi, “xodim” iborasi ko`p hollarda kichik (100 kishidan kam band bo`lgan) 
korxonalarga, “inson resurslari” iborasi esa 2,5 ming kishidan ortiq band bo`lgan 
yirik korxonalarga nisbatan qo`llaniladi.
Xodimlarni boshqarish deganda korxonada band bo`lgan kishilar salohiyatini 
rivojlantirish va undan samarali foydalanish, ularning normal faoliyat ko`rsatishi 
uchun zaruriy shart-sharoit yaratish bo`yicha o`zaro bog’langan tashkiliy-iqtisodiy va 
ijtimoiy tadbirlar tizimi tushuniladi.
Bunday boshqaruv funktsional va tashkiliy boshqaruvlarga bo`linadi.