D r. X. Djuraev, Sh. Yu. Djabbarov, B. M. Umirzakov tarmoq protokollari

1. IP tarmoqning sifat omillari: 
-
yuqori o‗tkazuvchanlik xususiyati - u o‗tkazayotgan kerakli va ortiqcha 
ma‘lumotlarning eng yuqori soni; 
-
ushlanish - tarmoq orqali paket uzatilishi uchun kerak bo‗ladigan vaqt 
oralig‗i; 
-
djitter - ikki ketma-ket paketlar orasidagi ushlanish; 
-
paketlarni yo‗qotish - tarmoq orqali uzatishda yo‗qolgan paket va 
ma‘lumotlar. 
2.
Yo’lak sifatining omillari:
-
kerakli o‗tkazish yo‘lagi – turli vokoderlar turli yulakni talab qiladi. 
Masalan, G.723 vokoderi har bir so‗z kanali uchun 16.3 kbit/s li yulakni talab 
qiladi; 

---

86 
-
ushlanish - raqamli signal protsessori yoki boshqa qayta ishlash 
qurilmalari uchun so‗z signallarini kodlash va koddan chiqarishga ketadigan vaqt; 
-
djitter buferi - barcha paketlar olinmagunga qadar ma‘lumot paketlarini 
saqlash va djitterni kamaytirish uchun kerakli ketma-ketlikda uzatish imkoni; 
-
paketlarni yo‗qotish - paketlarni zichlash yoki IP telefoniya jihozlariga 
uzatishda paketni yo‗qotilishi; 
-
exoni yuqotish - tarmoq orqali uzatish davrida yuz beradigan exoni 
yuqotish mexanizmi; 
-
o‗lchamni boshqarish - so‗zlar balandligini nazorat etish imkoniyligi. 
Yakunlovchi jihozlar va turli ishlab chiqaruvchilarning yulaklar bilan IP-
telefoniyani standartlashtirish (3.4 - jadval) muammolarining mosligini ta‘minlash 
bo‗yicha bir nechta xalqaro tashkilotlar shug‗ullanmoqda.
-
Xalqaro Elektr Aloqa Ittifoqi (XEAI)ning telekommunikatsiya sohasini 
standartlashtirish (International Telecommunication Union-Telecommunication, 
ITU-T); 
-
Telekommunikatsiyalar bo‗yicha standartlashtirish Yevropa Instituti 
(ETSI, European Telecommunication Standart Institute); 
-
Internetning muxandislik muommolari bo‗yicha ishchi guruhi (Internet 
Engineering Task Force, IETF); 
-
Amerika Standartlar Milliy Instituti (American National Standart 
Institute, ANSI); 
-
VoIP forumi (Voice over IP) va boshqalar.
IP - telefoniya Xalqaro Elektr Aloqa Ittifoqi ko‗rsatmalariga asosan ishlaydi. 
Birinchi navbatdagi ko‗rsatmalar sifatida G.729, G.723.1 bo‗lib, soniyaiga 8 kbit 
va soniyaiga 6,3 - 5,3 kbit tezlikdagi jipslangan so‗zlar uchun standartlarni 
o‗rnatgan. So‗zlarni IP tarmoqdan uzatish uchun H.323 standarti majburiy standart 
hisoblanadi.
H.323 ko‗rsatmalar guruhini paketli tarmoqda multimediya aloqasini 
o‗rnatilishini ta‘minlovchi tarmoq birikmalari, protokollari va jarayonlari belgilab 
beradi. Ular QoS xizmat sifatini kafolatlamaydigan, zahiralari taqsimlanadigan 

---

87 
tarmoqlarda abonent terminallarining faoliyat tartibini belgilaydi. H.323 - moslama 
jihozi telefon (IP-telefoniya) aloqasi, ovoz va videouzatish (videotelefoniya) 
hamda ovoz, video, ma‘lumotlar uzatilishi (multimediya konferensiyasi)da 
qo‗llanilishi mumkin.
3.4 - jadval.
IP – telefoniya bilan bog‗liq standartlar