Илм-фан ва таълимнинг ривожланиш истиқболлари тўртинчи конференцияси тўплами 27 июль 2020 йил

 
Использованная литература 
1. Бекметов Р.Ф. Литературная компаративистика как методологическая 
проблема: к эскизу научной стратегии в ракурсах новейших исканий // Вестник 
Татарского государственного гуманитарно-педагогического университета. 
2010. № 4 (22). С. 197-203. 
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
27 July 2020
www.openscience.uz
150

---

2. Богаткина М.Г. О формировании новой парадигмы в современной 
компаративистике // Русская и сопоставительная филология: состояние и 
перспективы: труды и материалы Междунар. науч. конф., посвящ. 200-летию 
Казан. ун-та. Казань: Изд-во Казан. ун-та, 2004. С. 302-304. 
3. Папилова Е.В. Имагология как гуманитарная дисциплина // Вестник 
Московского государственного гуманитарного университета им. М.А. 
Шолохова. Филологические науки. М., 2011. № 4. С. 31-40. 
4. Жирмунский В.М. Гёте в русской литературе. Л.: Наука, 1982. 
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
27 July 2020
www.openscience.uz
151

---

 
ECONOMICS / ИҚТИСОД ФАНЛАРИ 
 
 
O’ZBEKISTONDA TOʻQIMACHILIK SANOATI
TARIXI, RIVOJLANISHI 
VA HOZIRGI KUNDAGI 
TRIKOTAJ MAHSULOTLARINI
AHAMIYATI 
 
Enikeev Alisher Anvarovich 
[e-mail]
Farg’ona Politexnika Instituti
 
Toʻqimachilik sanoati
- 
turli xildagi oʻsimlik tolalari, jun va sunʼiy sintetik 
tolalardan turli gazlamalar, ip va boshqa maxsulotlar ishlab chiqaruvchi 
yengil sanoat tarmogʻidir. Toʻqimachilik sanoati tarkibiga toʻqimachilik xom 
ashyosini dastlabki qayta ishlash, ip gazlama, zigʻir, kanop, jut tolasidan gazlama, 
shoyi, jun gazlama, notoʻqima materiallar, toʻr toʻqish, toʻqimachilik-attorlik, trikotaj, 
kigiznamat bosish sohalari kiradi. Toʻqimachilik sanoati mahsulotlari kiyimbosh va 
poyabzal ishlab chiqarishda, shuningdek, mebel, mashinasozlik sanoati va boshqalarda 
ishlatiladi. Oʻzbekistonda toʻqimachilik sanoati yengil sanoatning yetakchi tarmogʻini 
tashkil etadi. 
Oʻzbekistonda Toʻqimachilik sanoati uzoq tarixga ega. Oʻrta ayerlarda mahalliy 
hunarmandlar tayyorlagan atlas, beqasam, baxmal, banoras, zandanachi, olacha kabi 
mahsulotlar uzoq mamlakatlarda mashhur boʻlgan, Buyuk ipak yoʻli 
orqali Yevropa va Yaqin Sharq mamlakatlariga chiqarilgan. Lekin mayda tarqoq 
hunarmandchilikni birlashtirib sanoat asosini yaratish va gazlamalar ishlab chiqarish 
esa faqat 20-asrning 20-yillaridan boshlandi.1926 yilda Fargʻona toʻqimachilik 
fabrikasining 1navbati ishga tushirildi, 1932 yilga kelib uning 2 va 3navbatlari ham 
qurildi. 1930 yilda Samarkand shoyi toʻqish fabrikasi ishlay boshladi. 1932 yildan 
Toshkent toʻqimachilik ktini qurish boshlandi. 1935 y. bu kt gazlama ishlab chiqara 
boshladi. 
Oʻzbekiston Toʻqimachilik sanoatiini rivojlantirishning asosiy yoʻnalishlaridan 
biri jahon bozoriga paxta tolasini chiqarish emas, balki jahon bozorida raqobatbardosh 
ip gazlama ishlab chiqarishni koʻpaytirishdan iborat strategiya tanlandi. Shu maqsadda 
AQSH, Italiya, Turkiya, Pokiston, Hindiston, Koreya Respublikasi va boshqa 
mamlakatlar firmalari bn ip gazlama ishlab chiqaradigan yangi qoʻshma korxonalar 
tashkil etildi. Korxonalarni chet el ilgʻor toʻqimachilik texnologiyasi bn jihozlash 
boshlandi. 1993-94 ylarda "Buxoroteks" aksiyadorlik jamiyatiga Shveysariya, 
Germaniya uskunalari oʻrnatildi. 1994 yilda Turkiyaning "Yazeks" korporatsiyasi bn 
hamkorlikda Qoraqalpogʻiston Respublikasining Ellikqalʼa tumanida toʻliq texnologik 
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
27 July 2020
www.openscience.uz
152

---

siklli toʻqimachilik majmui ishga tushirildi. 1995-2003 yillarda Oʻzbekiston 
Toʻqimachilik sanoatiga kiritilgan xorij sarmoyalari 519,89 mln.dan ortiqroq AQSH 
dollarini tashkil etdi, shoʻ jumladan, Jan. Koreyaning "Kabul tekstaylz" kompaniyasi 
kiritgan investitsiya 186 mln., Turkiyaning "Timi", "Tipash" kompaniyasi 75 mln. 
(Namangandagi "Kosonsoy-Tikmen" kostyumbop va paltobop gazlamalar, jun 
choyshab va qoʻlda toʻqiladigan gilamlar uchun yigirilgan ip), "Bursel" firmasi 52,9 
mln. (Chinoz toʻqimachilik kti), "Astop" firmasi 40,3 mln ("Asnamtekstil"), 
Yaponiyaning "Marubeni" firmasi 60 mln. ("Silk Road", Namangan) AQSH dollaridan 
iborat boʻldi. Oʻzbekiston Hozirgi kunda dunyo miqyosida yiliga 17 min. tonna trikotaj 
mahsulotlari ishlab chiqarilib, bu umumiy to'qiınachilik mahsulotlari hajınining 1/3 
qismini tashkil qiladi. Mutaxassislarning prognoziga ko'ra o'n yil ichida trikotaj 
mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmining 25 foizga ortishi kutilmoqda. Xozirda eng 
ko'p trikotaj mahsulotlari ishlab chiqaruvchi davlatlar qatoriga Xitoy, Hindiston, 
AQSH, O'zbekiston, Tayvan, Yaponiya, Indoneziya kabi davlatlar kiradi. 
O'zbekistonda to'qiınachilik va engil sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish 
yildan-yilga sezilarli darajada oshib bonnoqda. 2019 yil yakunlariga ko'ra mahsulot 
ishlab chiqarish hajmi 2018 yilga nisbatan 116,6 foimi, jumladan, trikotaj ishlab 
chiqarish 113,5 foizni tashkil qiladi.So'nggi yillarda trikotaj mahsulotlar assortimenti 
sezilarli darajada kengaydi. U yangi mato turlari, xususan, ikki ignadonli to'quv 
mashinalarida tayyorlanuvchi, yengillashtirilgan strukturadagi matalar bilan boyitildi. 
Bunday turdagi matoni ishlab chiqarishdan ko'zlangan ınaqsad mahsulotning 
xaridorgirligi, gigienik va estetik xususiyatlarini saqlagan holda xomashyo sarfini 
kamaytirishdan iborat. Shu bilan bir qatorda, trikotaj xususiyatlarini bashorat qilish, 
texnikaviy, estetik va zamonaviy badiiy-koloristik bezatilish talablariga javob 
beradigan strukturalarni yaratish masalalari hozirgi kunning eng dolzarb masalalaridan 
hisoblanadi. 
Mahsulotni trikotaj usulida ishlab chiqarishning afzalligi quyidagi iqtisodiy va 
texnikaviy dalillarga asoslangan: 
l . Trikotaj mashinalarining yuqori ish unumdorligi. 
2.
Trikotaj mashinalarining yuqori texnologik imkoniyatlarga egaligi (ichki va 
ustki kiyimlar uchun sidirg'a va naqshli matolar va kuponlar to'qish, texnikada 
ishlatiladigan trikotaj ishlab chiqarish, kalava iplaming turli xillarini mashinalarda 
ishlatish mumkinligi va h.k.) 
3.
Trikotajdan kiyimlar ishlab chiqarishga boshqa usullarga nisbatan kam mehnat 
sarf qilinishi. 
4.
Trikotaj fabrikalarida har bir ishlab chiqarish maydoni birligidan olinadigan 
mahsulot miqdorining ko'pligi. 
5.
Trikotaj mashinalarida ishlash sharoitlari nisbatan yuqori bo'lganligi va 
Bugungi kunda trikotaj sanoati olimlari va mutaxassislari oldida trikotaj to'qimalarini 
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
27 July 2020
www.openscience.uz
153

---

ishlab chiqarishda resurstejamkor texnologiyani ishlab chiqish, to'quv mashİnalarİnİng 
texnologik Trikotaj sanoatida ishlab chiqariladigan mahsulotlar turlari xilma-xildir. 
Masalan, har xil turdagi paypoq mahsulotlari, ustki va ichki tirikotaj kiyimlari, 
mebellami qoplash uchun ishlatiladigan matolar shular jumlasidandir. Trikotaj 
mashinalarida to'quv dastgohlarida ishlab chiqarilayotgan matolarga o'xshash kam 
cho'ziluvchan yoki bo'yiga va eniga cho'zilmaydigan matolar ishlab chiqarilishi trikotaj 
usulining afzalliklaridan biri hisoblanadi. Istiqbolda trikotaj mashinalarini va barcha 
trikotaj ishlab chiqarish texnologik jarayonlarini takomillashtirish imkoniyatlari juda 
katta. Bu yo'nalishda muvaffaqiyatli ish olib borish uchun, birincili navbatda, yangi 
trikotaj mashinalarini yaratish va trikotaj ishlab chiqarish nazariyalarini 
mukammallashtirish va bu nazariyalami puxta egallab, ularni amalda qo'llay oladigan 
mutaxassislarni tayyorlash zarur.