Электр таъминоти ва электр тармоšлари

1 кВ дан ю ори кучланишли асинхрон васинхрон электр моторларни имояси
қ
ҳ
5.3.43. Электр моторларда кўп фазали туташишлардан (5.3.46 аралсин) ва пастда айтиб ўтилган олларда бир фазали
қ
ҳ
ерга туташишлардан имоя (5.3.48 аралсин), ўта юкланиш токларидан имоя (5.3.49 аралсин) ва минимал кучланишли
ҳ
қ
ҳ
қ
химоя (5.3.53 аралсин) кўзда тутилиши керак. Синхрон электрмоторларда ундан таш ари, ўта юкланиш токларига арши
қ
қ
қ
химоя билан бирлаштириш мумкин бўлган асинхрон иш режимидан химоя (5.3.50 ва 5.3.51 аралсин) кўзда тутилиши керак.
қ
Ўзгарувчан айланиш частотали электр моторларнинг химояси ўзини ўчиргичига таъсир этувчи ар бир айланиш
ҳ
частотаси учун ало ида комплект кўринишида бажарилиши керак.
ҳ
5.3.44. Подшипникларининг мажбурий мойланишига эга бўлган электр моторларда харорат кўтарилганда ёки мойлаш
харакати тўхтаганда сигналга ва электр моторни ўчиришга харакат илувчи химояни ўрнатиш лозим.
қ
Мажбурий вентиляцияга эга бўлган электр моторларда харорат кўтарилганда ёки вентиляция тўхтаганда сигналга ва
электр моторни ўчиришга харакатланувчи химояни ўрнатиш лозим.
5.3.45. Чўл амлари ва статорни актив пўлати сувли совитиладиган электр моторлар ва амда сув билан совитиладиган
ғ
ҳ
ичига урилган аво совутгичлари бўлган электр моторлар сувнинг о ими берилган ийматдан камайганда сигналга ва о им
қ
ҳ
қ
қ
қ
тўхтаганида эса электр моторни ўчиришга харакат илувчи химояга эга бўлиши керак.
қ
5.3.46. Кўп фазали туташишлардан электр моторларни химоя илиш учун, са лагичлар ўлланилмаган олларда,
қ
қ
қ
ҳ
уйидагилар кўзда тутилиши керак:
қ
1. уввати 2 мВт дан кам бўлган электр моторлар учун - икки фаза токлари айирмасига уланган бевосита ва билвосита
Қ
таъсир этувчи релели, ишга тушириш урилмаси чи арилган олатда ишга тушириш токларидан созланган, сабр ва тсиз бир
қ
қ
ҳ
қ
релели токли кесим.
2. Бир фазали ерга туташишни ўчирилишига олиб келувчи имояга эга уввати 2 мВт дан кўп бўлган электр моторлар
ҳ
қ
учун (5.3.48 га аранг) амда уввати 2 мВт дан кам бўлган электр моторлар учун, ачонки 1-бандга биноан имоя сезгирлик
қ
ҳ
қ
қ
ҳ
талабларига жавоб бермаса ёки ачонки комплектланган имоянинг бажарилиши бўйича ёки ўлланилаётган бевосита
қ
ҳ
қ
таъсир этувчи релели юритма бўйича икки релели токли кесим ма садга мувофи бўлса– бевосита ва билвосита таъсир
қ
қ
этувчи релели, ишга тушириш урилмаси чи арилган олатда ишга тушириш токларидан созланган, сабр ва тсиз икки
қ
қ
ҳ
қ
релели токли кесим.
Бир фазали ерга туташишда имояга эга бўлмаган уввати 2 мВт ва ундан орти электр моторларнинг токли кесими
ҳ
қ
қ
учта ток трансформаторлари билан уч релели илиб бажарилиши керак. имоя икки фазали илиб бажарилиши мумкин,
қ
Ҳ
қ
агарда у нолли кетма-кетлик трансформатори ва ток релеси ёрдамида бажарилган икки фазали ерга туташишдан имоя билан
ҳ
тўлдирилган бўлса.
3. уввати 5 мВт ва ундан кўп бўлган электр моторлар учун, амда агар 1- ва 2- бандлардаги токли кесимларнинг
Қ
ҳ
ўрнатилиши сезгирлик талабларининг бажарилишини таъминласа, хамда уввати 5 мВт дан кам бўлган электр моторлар
қ
учун бўйлама дифференциал имоя. Агар электр моторларда ерга туташишдан имоя мавжуд бўлса, бўйлама дифференциал
ҳ
ҳ
имоя икки фазали илиб, мавжуд бўлмаса, - учта ток трансформаторлари билан уч фазали илиб бажарилиши керак. имоя
ҳ
қ
қ
Ҳ
икки фазали илиб бажарилиши мумкин, агарда у нолли кетма-кетлик трансформатори ва ток релеси ёрдамида бажарилган
қ
икки фазали ерга туташишдан имоя билан тўлдирилган бўлса.
ҳ
Статор чўл ами олтита чи иш нукталарисиз бажарилган уввати 5 мВт ва ундан кўп бўлган электр моторлар. учун
ғ
қ
қ
токли кесим кўзда тутилиши керак.
5.3.47. Трансформатор (автотрансформатор) – электрмотор блоклари учун кўп фазали туташишлардан умумий имоя
ҳ
кўзда тутилиши керак:
1. уввати 2 мВт гача бўган электрмоторлар учун – ишга тушириш урилмаси чи арилган холатда ишга тушириш
Қ
қ
қ
токларидан созланган сабр ва тсиз токли кесим (5.3.46 га ам аранг). Трансформаторнинг чўл амлари юлдуз-учбурчак
қ
ҳ
қ
ғ
схема бўйича уланганда токли кесим учта ток релеси асосида бажарилади: иккитаси фаза токларига ва биттаси бу токларнинг
йи индисига уланган.
ғ
Агар учта релени ўрнатиш мумкин бўлмаса (масалан, бевосита таъсир этувчи релелар сони чегараланганда) учта ток
трансформаторларининг учбурчакка туташтирилган иккиламчи чўл амларига уланган иккита релели схема рухсат этилади.
ғ
2. увват 2 мВт дан кўп электрмоторлар учун, амда уввати 2 мВт ва ундан кам электрмоторлар учун, агарда 1-
Қ
ҳ
қ
банддаги имоя электромотор чи ишларида фазалараро .т. бўлганда сезгирлик талабларини они тирмаса –
ҳ
қ
қ
қ
қ
трансформаторнинг магнитланиш токининг сакрашларидан созланган икки релели илиб бажарилган дифференциал кесим.
қ
3. уввати 5 мВт дан кўп бўлган электрмоторлар учун, амда уввати 5 мВт ва ундан кам электрмоторлар учун, агарда
Қ
ҳ
қ
1- ва 2- бандлар бўйича токли кесимларни ўрнатиш сезгирлик талабларини они тирмаса; орали тўйинувчи ток
қ
қ
қ
267

---

трансформаторлари асосида бажарилган икки релели бўйлама дифференциал токли имоя, бунда сезгирликни ба олаш
ҳ
ҳ
электр мотор чи ишларида .т. бўлганда 3.2.19 ва 3.2.20. га биноан амалга оширилиши керак.
қ
қ
имоя блок ўчиргичининг ўчирилишга, синхрон электр моторларида эса – майдонни автоматик сўндириш (МАС)
Ҳ
урилмасига, агар у кўзда тутилган бўлса, таъсир илиши керак.
қ
қ
уввати 20 мВт дан кўп бўлган электр моторли блоклар учун, одатда электрмоторнинг статор чўл ами ўрамларининг
Қ
ғ
камида 85%ини амраб олган ва сабр ва т билан хабарга харакат илувчи ерга туташишдан имоя кўзда тутилиши керак.
қ
қ
қ
ҳ
Ало ида ишлайдиган трансформаторлар (автотрансформаторлар) (3.2.51 ва 3.2.53 га аранг) ва электр моторларнинг
ҳ
қ
бош а имоя турларининг бажарилишига кўрсатмалар, уларни трансформатор (автотрансформатор) - электромотор блокига
қ ҳ
бирлаштирилган ток учун ам амал илади.
ҳ
қ
5.3.48. уввати 2 мВт гача бўлган электромоторларни бир фазали ерга туташишдан имоя, компенсация бўлмаса, ерга
Қ
ҳ
туташиш токлари 10А ва катта бўлганда, компенсация бўлса – агар олди токи нормал олатда бу ийматдан катта бўлса,
қ
қ
ҳ
қ
кўзда тутилиши керак. Шундай имоя уввати 2 мВт дан кўп бўлган электр моторлар учун 5А ва ундан катта токларда кўзда
ҳ
қ
тутилиши керак.
Электромоторларни ерга туташишдан имоясининг ишлаш токи уйидагилардан катта бўлмаслиги керак: уввати 2 мВт
ҳ
қ
қ
гача электромоторлар учун 10Адан ва уввати 2 мВтдан кўп бўлган электромоторлар учун 5Адан. Кичик ишлаш токлари
қ
тавсия этилади, агарда бу имоянинг бажарилишини мураккаблаштирмаса.
ҳ
имоя сабр ва тсиз илиб, одатда, ТУ да ўрнатилган нолли кетма-кетлик ток трансформаторларидан фойдаланиб,
Ҳ
қ
қ
бажарилиши лозим (ўткинчи жараёнлардан созлаш шарти бўйича имояни кичиктирилиши талаб илинадиган
ҳ
қ
электрмоторлардан таш ари). Агар нолли кетма-кетлик трансформаторларини ТУ да ўрнатиш мумкин бўлмаса ёки
қ
имоянинг сабр ва тини кўпайишига олиб келса, унда уларни электрмоторнинг чи иш исмида пойдевор чу урида ўрнатиш
ҳ
қ
қ
қ
қ
мумкин.
Агар имоя ўткинчи жараёнлардан созлаш шарти бўйича сабр ва тига эга бўлса, унда турли ну талардаги икки фазали
ҳ
қ
қ
ерга туташишларни тезда ўчирилишини таъминлаш учун керак бўладиган ток релеси ўрнатилиши керак.
имоя электрмоторни ўчириши, синхрон электрмоторларда эса – МАС ускунасига таъсир этиши керак, агарда бу кўзда
Ҳ
тутилган бўлса.
5.3.49. Ўта юкланишдан имоя технологик сабабларга кўра орти ча юкланган электрмоторларда ва ишга тушириш ва
ҳ
қ
ўз-ўзини ишга тушириш шароитлари ўта о ир бўлган электрмоторларда (бевосита тармо дан тў ри ишга тушириш ва ти 20с
ғ
қ
ғ
қ
ва кўп булган), уларнинг орти ча юкланиши тармо кучланишини пасайиши о ибатида ишга тушириш даври муддатининг
қ
қ
қ
аддан таш ари кўпайиши натижасида бўлиши мумкин бўлган электромоторлари кўзда тутилиши керак.
ҳ
қ
Ўта юкланишдан имоя, нормал ва ЗАК ва А У харакатидан сўнг ўз-ўзини ишга тушириш шароитларида
ҳ
Қ
электромоторнинг ишга тушиш муддатидан созланган токка бо ли ёки бо ли бўлмаган сабр ва тли илиб бир фаза учун
ғ қ
ғ қ
қ
қ
кўзда тутилиши лозим. Синхрон электрмоторларнинг ўта юкланишдан имоясининг сабр ва ти давомли кучли ўз атиш
ҳ
қ
қ ғ
ва тида орти ча ишлаб кетишининг олдини олиш учун имкони борича электрмоторнинг исси лик характеристикаси бўйича
қ
қ
қ
энг катта рухсат этилганига я ин бўлиши керак.
қ
Технологик сабабларга кўра ўта юкланган электрмоторларда имоя, одатда хабарга ва механизмларнинг юкини
ҳ
автоматик туширишга харакат илувчи илиб бажарилиши керак.
қ
қ
Электрмоторни имоя ёрдамида ўчирилиши рухсат этилади механизмларни тўхтатмай ўз ва тида юкини тушириш
ҳ
қ
имкони бўлмаган моторларда, ёки доимий навбатчи ходимсиз ишлаётган моторларда;
ишга тушириш ёки ўз-ўзини ишга тушириш шароитлари о ир бўлган механизмлар электрмоторларида;
ғ
ис а туташиш ( Т) токларидан са лагичлар ёрдамида имояланадиган электр моторлари учун, контактларининг
Қ қ
Қ
қ
ҳ
куйиб олиши тў рисида хабар бериш учун ўшимча контактлар бўлмаса - ўта юкланишдан имоя икки фазада кўзда
қ
ғ
қ
ҳ
тутилиши керак.
5.3.50. Синхрон электрмоторларни асинхрон режимдан имоя статор чўл амидаги токнинг ошишига таъсир этувчи реле
ҳ
ғ
ёрдамида бажарилиши мумкин;
У ва т бўйича ишга тушириш режимидан ва кучли ўз атиш пайтидаги токдан созланиши керак.
қ
қ ғ
имоя одатда сабр ва т характеристикаси токка бо ли бўлмаган илиб бажарилиши керак.
Ҳ
қ
ғ қ
қ
ис а туташиш ( Т) нисбати 1 дан катта электрмоторларда токка бо ли характеристикали имоялар ишлатилиши
Қ қ
Қ
ғ қ
ҳ
мумкин.
имоя схемасини бажаришда асинхрон режим токининг тебранишида имоя ишламай олмаслигини олдини олиш учун
Ҳ
ҳ
қ
тадбирлар кўриш кўзда тутилиши керак.
Асинхрон режим содир бўлганда имоянинг ишончли ишлашини таъминловчи имоянинг бош а турларидан
ҳ
ҳ
қ
фойдаланиш мумкин.
5.3.51. Синхрон электроторларни асинхрон режимдан имояси уйидагиларни исобга олувчи схемаларнинг бирига
ҳ
қ
ҳ
сабр ва т билан таъсир этиши керак;
қ
1) синхронлаш;
2) электрмоторларни синхронизмга киритилишини таъминловчи механизм юкини юкламага ис а ва тда автоматик
қ қ
қ
тушириш билан синхронлаш (технологик жараён бўйича ис а муддатга юкни тушириш мумкин бўлганда);
қ қ
3) электрмоторни ўчириш ва айта автоматик ишга тушириш
қ
4) электрмоторларни ўчириш (уни юкини тушириш ёки синхронлаш мумкин бўлмаганда, технологик жараён шароити
бўйича автоматик айта ишга тушириш ва синхронлаш имкони бўлмаганда).
қ
5.3.52. Т ўчирилгандан сўнг кучланишни айта тиклаш шароитини енгиллаштириш ва мухим механизмлар
Қ
қ
электрмоторларининг ўз-ўзини ишга туширилишини таъминлаш учун жами уввати таъминот манбаи ва тармо
қ
қ
имкониятлари билан ани ланадиган му им бўлмаган механизмлар электрмоторларини минимал кучланишли имоя билан
қ
ҳ
ҳ
ўчириш кўзда тутилиши лозим.
Минимал кучланишли имоянинг сабр ва ти 0,5 дан 1,5 с орали да танланилиши, яъни кўп фазали Т да
ҳ
қ
қ
Қ
тезхаракатланувчи имоя ва тидан бир по она катта бўлиши керак; кучланиш бўйича ўрнатиш эса, одатда номинал
ҳ
қ
ғ
кучланишнинг 70% идан ю ори бўлмаслиги керак.
қ
Синхрон электрмоторлар мавжуд бўлганда, агар ўчирилган секцияда кучланиш секин пасайиб борса, за ирани
ҳ
автоматик киритиш (ЗАК) ва автоматик айта уланиш (А У) лар харакатини тезлаштириш ма садида му им механизмлар
қ
Қ
қ
ҳ
синхрон электрмоторларининг майдонини сўндириш таъминот йў олишини тез айд илишни таъминловчи минимал
қ
қ
қ
частотали имоя ёки бош а усуллар ёрдамида амалга ошрилиши мумкин.
ҳ
қ
268

---

Шу воситалар, му им бўлмаган синхрон электрмоторларни ўчириш учун ам ишлатилиши мумкин, амда ўчирилган
ҳ
ҳ
ҳ
моторларни носинхрон уланиши тў рисида хабар бериши мумкин, агарда ўчирилиш токлари рухсат этилган ийматлардан
ғ
қ
катта бўлса.
Саноат корхоналари электр ускуналарида, агар бир ва тда му им механизмларнинг барча электрмоторлари ўз-ўзини
қ
ҳ
ишга тушириши мумкин бўлмаса (5.3.10 га аранг), бундай му им механизмларнинг бир исмини ўчириш ва биринчи гуру
қ
ҳ
қ
ҳ
электрмоторларини ўз-ўзини ишга тушириши тугагандан сўнг уларни автоматик айта ишга тушириш лозим. Кейинги
қ
гурухларнинг уланиши ток, кучланиш ёки ва т бўйича амалга оширилиши мумкин.
қ
5.3.53. Му им механизмлар электрмоторларида, амда тўхтатилгандан сўнг механизмларнинг ўз-ўзини ишга тушириши
ҳ
ҳ
технологик жараён шарти бўйича ёки хавфсизлик шарти бўйича мумкин бўлмаса ва бундан таш ари му им
қ
ҳ
механизмларнинг электрмоторларини ўз-ўзини ишга туширишини таъминлаш мумкин бўлмаса, сабр ва ти 10 с дан кам ва
қ
кучланиш ўрнатмаса одатда номинал кучланишнинг 50% идан паст (5.3.52 келтирилган оллардан таш ари) минимал
ҳ
қ
кучланишли имоя ўрнатилади (5.3.52 га аранг). Кўрсатилган оллардан таш ари бу имоя бир-бирини ўзаро захираловчи
ҳ
қ
ҳ
қ
ҳ
механизм электрмоторларининг ЗАК ини ишончли ишга туширишни таъминлаш учун ишлатилиши мумкин.
Му им механизмларнинг ўзгарувчан айланиш частотали электрмоторларида, уларни ўз-ўзини ишга тушириши мумкин
ҳ
ва ма садга мувофи бўлганда, минимал кучланишли имоя кичик айланиш частотасига автоматик айта улашни амалга
қ
қ
ҳ
қ
ошириши керак.
5.3.54. Синхрон электрмоторларида майдонни автоматик сўндириш МАС кўзда тутилиши керак. уввати 2 мВт ва ундан
Қ
кўп бўлган электрмоторларда кам МАС ўз атиш чўл ами занжирига аршиликни киритиш йўли билан амалга оширилади.
қ ғ
ғ
қ
увват 2 мВтдан кам бўлган электрмоторларда МАС ўз атувчининг ўз атиш чўл ами занжирига аршилик киритиш йўли
Қ
қ ғ
қ ғ
ғ
қ
билан амалга оширилиши мумкин. 
0,5 мВт дан кичик увватли синхрон электрмоторлар учун МАС одатда керак бўлмайди. Бош ариладиган ярим
қ
қ
ўтказгичли элементлар асосида бажарилган ўз атиш системаси билан таъминланган синхрон электрмоторларда МАС
қ ғ
моторнинг увватига арамасдан
қ
қ
«инвертировалаш» асосида амалга оширилиши мумкин, агарда уни таъминот схемаси
таъминласа. Акс олда МАС ўз атиш чўл ами занжирига аршилик киритиш билан амалга оширилади.
ҳ
қ ғ
ғ
қ