O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

Odam embriologiyasi
Em briologiya fani tarixi haqida qisqa m a’lumot
Em briologiya fani qadim iy fan bo'lib, hom ila organizm ining taraqqiyot 
qonunlarini o'rganadi. Inson yaratilibdiki, u o'zining paydo bo'lishi bilan 
qiziqib kclgan. H om ila haqidagi birinchi m a’lum otlar “ AVESTO” kitobida 
ham berilgan. Q adim gi M isrda, X itoyda sun’iy sharoitda qushlar o'stirilgan, 
yo'ldosh haqida m a’lum otlar bo'lgan.
E m briologiya haqidagi birinchi nazariy m a’lum otlar birinchi marta 
G ippokrat, A ristotel’ (IV asr bizgacha) asarlarida e ’lon qilingan: G ippokrat 
«Ytti oylik hom ila», « U rug’ haqida», «Bola tabiati» haqida kitoblar yozgan. 
A ristotel’ odam va hayvonlar em briologiyasi haqida 5 ta kitob yozgan 
(«U rug’ning kclib chiqishi haqida», «H ar xil hayvonlar bachadonlari shakli» 
va sh. k), cpigencz nazariyasini yaratgan. Lekin bu olim larda m atcrialistik 
tushunchalar bo'lm agan. M asalan, A ristotel’ «hom ila ayol qoniga erkaklar 
urug’i qo'shilgandan kcyin rivojlanadi» dcgan noto'g’ri g ’oyani ilgari surgan.
XVII asr boshlarida m ashxur farang faylasuflari Bckon va D ckartlar 
G ippokrat, A ristotel’ tushunchalari asossiz, deb 
ta jrib a y o 'li bilan f a n n i
riv o jla n tiris h lo z im lig in i k o 'p u q tirish g a n la r.
shundan so'ng, V .G arvey 
tajribalar asosida 
« q o n a y la n ish » n a za r iy a si, « x a y v o n la r f a q a t tu x u m d a n
riv o jla n a d i» d e g a n
g ’oyalarini ilgari surdi. shu yillarda preform istlar 
«urug’larda tayyor odam chalar bo'ladi» dcgan tashviqotni kirgizdilar.
' N em is olim i K .V olf (1733-1794) cpigcncz va profom izm nazariyalarini 
qattiq tanqid qildi va asosli ravishda «hom ila varaqlari» nazariyasini yaratdi. 
U xayvonlar, qushlar em briologiyasini chuqur o'rgandi, buyrak (V ol’fj 
tanachasini, yurak taraqqiyotini asoslab bcrdi. A .Levenguk va talaba G am
birinchi m arta spcrm ani m ikroskop ostida ko'rdilar va «hayvon urug’lari» - 
sperm atozoidlarini topdilar.
O 'rta O siyoda dastlabki ilm iy cm briologik asarlar X-XII1 asrlarda Ibn 
Sino, U m ar C H ag’m iniy kabi olim lar tom onidan yaratildi. O 'rta Osiyoda din 
kuchli bo'lgani uchun antenatal ontogenez chuqur o'rganilm adi, aksincha, 
asosiy ishlar postnatal ontogenez bo'yicha qilindi. Inson Olloh tom onidan 
yaratiladi degan qoida yaratilgani uchun olim lar em brional davrlar haqida 
yuzaki m a ’lum otga ega bo'lganlar.
R ossiyada X IX asrda rus olim lari X .I.P ander, K .E .B cr hom ila varaqlari 
gistogcnczini (avval ikki, kcyin uchta) yozdilar va cvolyusion nazariyaga asos 
soldilar. 
U m um an 
em briologiya 
tarixi 
asoschilari 
bo'lib 
K .F .V ol’f, 
X .I.P ander, K .E .B erlar hisoblanadi. K cyinchalik sitologiyaning rivojlanishi, 
em briologiya fani rivojlanishiga katta xissa qo'shdi.
74

---

M yuller va G ekkcl tom onidan «ontogencz filogcnczni qaytaradi» dcgan 
qonunni 
ochishgach, 
rus 
olim laridan 
A .N .Scverscv 
(1866-1936) 
filcm briogcncz fanini rivojlantirdi va filcmbriogcnez mcxanizmlarini ochib 
berdi. 
(anaboliya, 
argollaksis), 
P.G .Svctlov 
(1872-1974) 
homila 
taraqqiyotidagi qaltis davrlarni, A .G .K norrc odam da cm brional gistogcnez 
bosqichlarini chuqur o’rgandi, em briologiya soxasida m ukam m al atlas va 
qo'llanm alar chop ctdi.
O 'zbckistonda em briologiya soxasida boshlag’ich davrda anatom lar, 
kcyinchalik gistologlar ayrim a ’zolarning cm briogcnezi va postnatal davrdagi 
taraqqiyotini о rgandilar. R.E.X udoybcrdiev, X .Z.Zoxidov va ularning 
shogirdlari yurak va qon tom irlarni, nerv tizim ini, akadem ik K .A .Zufarov va 
uning shogirdlari m c’da, m c’da osti bczi, jigar,buyrak, ichaklarning 
ontogcnczini um um orfologik va sitofunksional, clektrom ikrosopik darajada 
o'rgandilar va qator qonuniyatlarni ochdilar.