O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi qarshi davlat universiteti egamberdiuev muhammad orziqulovich

 2.3-rasm. Nur yig‘uvchi gelio qurilmalarining umumiy kurinishi: 
a – parabolik 
nur yig‗uvchi moslama; b – parabolik silindr shaklidagi nur yig‗uvchi moslama; 1 – quyosh 
nuri dastasi; 2 – issiqlik qabul qiluvchi element (quyosh qozoni); 3 – oyna; 4 – oyna yuzasida 
quyosh nurini tushishini boshqarib turuvchi moslama; 5 – isituvchi qurilmaga issiqlik 
tashuvchini qaytuvchi va yuboruvchi quvurlari. 
Nur yig‗uvchi gelio qurilmalar sferik yoki paraboloid shaklida oynali, paraboloid silindr 
shaklida yasaladi. Bunday oynali nur qabul qiluvchi moslama uta yaltiroq yuza bilan 
qoplangan metall tunukalardan tayyorlanib fokus nuqtasiga nur dastasi issiqligining quvvatini 
qabul qiluvchi issiqlik tashuvchi tuldirilgan element joylashtiriladi.
Gelio qurilmalarni issiqlik qabul qiluvchisi sifatida zichligi yengil bulgan shag‗al, 
keramzit, suv yoki muzlamaydigan suyuqliklar ishlatiladi. Gelio qurilmalarni quyosh nuriga 
doimo perpendikulyar holda turishini ta‘minlab turish kerak, chunki nur dastasi samarali va 
tuliq tushishi uchun oynali yuzani siljitib turish lozim. 
Gelio qurilmada issiqlik tashuvchi sifatida antifriz va suv ishlatilishi maqsadga muvofiq 
buladi. Agar tizimda issiqlik tashuvchi sifatida suv ishlatilsa uni muzlashini oldini olish uchun 
tizimni suvdan bushatib quyish lozim. Rasmda suyuqlik bilan ishlaydigan qushma, ya‘ni 
parabolotsilindrik kotsentratli va suyuq issiqlik akumlyatorli isitish qurilmasining sxemasi 
keltirilgan. 
Bu parabolotsilindrik gelio qurilmada issiqlik tashuvchi sifatida antifriz va isitish tizimi 
halqasida esa suv ishlatiladi. 
Quyosh nurini yig‗uvchi gelio qurilmalarning afzalligi shundan iboratki, bunday tizimda 
1 
4 
5 
2 
4 
3 
2 
1 
3 
а) 
б) 

---

27 
issiqlik tashuvchi suvni haroratini 40
0
S gacha kutarib, hatto bug‗ hosil qilish mumkin. 
Bunday isitish qurilmalarini qurilishi ancha qimmatga tushadi, chunki moslamani quyosh 
nuriga doimiy tug‗rilab turilishi uchun ancha elektr quvvati sarf buladi. Shuning uchun 
keyingi paytlarda quyosh nuri yordamida ishlatiladigan yassi gelio qurilmalar ishlatilmoqda. 
Yassi gelio qurilmalar ikki turga bulinadi: 1 - yassi kollektorlar, 2 - yassi absorber.
 
Rasmda past xaroratli quyosh nuri yordamida ishlaydigan suv bilan isitish qurilmasini 
yassi quyosh kollektori keltirilgan bulib, kollektor quyosh nuri tushishiga qarab boshqarib 
turuvchi avtomatlashtirilgan drenaj bilan jihozlangan. Respublikamizning tog‗li joylarida, 
yaylovlarda, qulay tog‗ oldi adirlarida isitish qurilmalari lozim bulgan barcha joylarda quyosh 
nuridan foydalanish kengayadi degan umiddamiz. Chunki geografik jihatdan qulay joylashgan 
Respublikamiz viloyatlarida quyosh nuri va shamol tezligidan keng kulamda foydalanish 
uchun barcha tabiiy va texnik shart sharoitlar mavjud.
Rasmda past harotli suv quyosh energyasi bilan ishlaydigan quyosh kollektori sxemasi 
keltirilgan bulib, bunda bulutli kunlar va kechalari ishlaydigan avtomatlashtirilgan drenaj 
kollektor kuzda tutilgan. 
Yassi kollektorlarga nisbatan farqli ularoq absorberlar ham ishlatiladi. Ular shisha 
yuzasining yuqligi va teskari tomondan qilingan issiqlikdan izolyatsiyalovchisi bilan farq 
qiladi. Bularda issiqlik tashuvchini harorati atrof muhit haroratidan 3-5
0
S kam bulishi bilan 
birgalikda issiqlik yuqolishi ham juda kam bulibgina, qolmay atrof muhitdagi havodan ham 
uziga qushimcha issiqlik uzlashtirib oladi. Bundan tashqari bunday gelio qurilmalarning 
yuzasida kondensat natijasida issiqlik tashuvchining bir turdan ikkinchi turga utishi va hatto 
absorber sirtida turli uzgarishlar bulishi mumkin. Bunday turdagi kollektorlarda quyosh 
nuridan olinayotgan issiqlik miqdoriga nisbatan qushimcha issiqlik miqdori sezilarli darajada 
ortiq buladi. 
Absorberlar sifatida turli kurinishga ega bulgan yassi quvur, alyuminli va pulat radiatorlar 
1