olgan. Zardo’shtlik diniga juda qiziqqan. U Misrda ilm sirlarini o’rganish uchun hatto
xatna qildirishga ham rozi bo’lgan. Aks holda uni kitoblarga yaqinlashtirmasdi.
Pifagor Samosskiy Egey dengizining Kichik Osiyo sohilidagi o’zi tug’ilgan
Samos orolini uning hukmdori zulmiga qarshi norozilik alomati sifatida tark etadi va
Pifagor ta’limotiga SHarq falsafasi va dini katta ta’sir ko’rsatadi. U SHarq
mamlakatlari bo’ylab ko’p sayohatda bo’ldi: Misr va Vavilonda bo’ladi. U erda
Pifagor SHarq matematikasi bilan tanishadi. Matematika Pifagor ta’limotining bir
Grek olimi Pifagor (580-500e.a.) yasashga doir masalalarni rivojlantirishga katta
hissa qo’shgan Pifagor va uning o’quvchilari o’sha zamonda intuitiv qoidalarni
to’plashga asoslangan geometrik ma’lumotlar o’rniga aqlga to’g’ri keladigan isbotlar
asosida mantiqan to’g’ri tuzilgan haqiqiy geometriyaga katta hissa qo’shdilar. Pifagor
nomi bilan to’g’ri burchakli uchburchakda uning gipotenuzasini kvadrati katetlar
1.3-расм.
kvadratlarining yig’indisiga tengligi isbotlangan. Pifagor va uning o’quvchilari bu
teoremani shakllarining o’zaro tengligiga doir geometrik yasashlar asosida
isbotlaganlar. Bundan tashqari Pifagorga birqancha boshqa yangiliklar ham yaratgan
ulardan quyidagilarni keltirish mumkin.
1. Uchburchakning ichki burchaklarining yig’indisi 180˚ ga tengligi haqidagi
teorema:
2. Pifagor yasash jarayonida muxokama usuli orqali tekislikni teng uchburchaklar,
kvadratlar, muntazam olti burchaklar bilan to’ldirish mumkinligini keltirgan.
3. Kvadrat tenglamani geometrik usul bilan echishni ko’rsatgan.
4. Berilgan ikkita shaklga asosan shunday 3-shaklni yasash kerakki, u berilgan
jismlarning biriga teng va ikkinchisiga o’xshash bo’lsin.
Pifagor quyidagi yasashga doir masalalarni ham echgan:
1. Berilgan ikki kesmaga o’rta proporsional bo’lgan kesma yasash.
2. Berilgan
kesmaga
shunday
parallelogramm
yasalsinki,
u
berilgan
parallelogramga va uning burchaklariga teng bo’lsin.
3. Muntazam besh burchak yasash, Pifagor va uning o’quvchilari muntazam 5-
burchak yasashdan tashqari 3,4,6,8,10,16 teng tomonli ko’p burchaklar yasash
masalasi bilan shug’ullanganlar. Ammo ular 7,9,11 burchakli muntazam ko’p
burchaklarni yasay olmaganlar.
Pifagorchilar son qonuniyatlariga olamning sirlari yashiringaniga ishonardilar.
Sonlar o’z hayotiy mazmuniga ega edi. O’z bo’luvchilarining yig’indisiga teng sonlar
mukammal sonlar deb qabul qilinardi (6, 28, 496, 8128); biri ikkinchisining
bo’luvchilari yig’indisiga teng sonlar juftini (masalan 220 va 284) do’st sonlar deb
atashardi. Pifagor birinchi bo’lib sonlarni juft va toq, tub va murakkab sonlarga ajratdi.
Figurali son tushunchasini kiritdi. Uning maktabida Pifagor sonlari deyiladigan natural
sonlar to’la, qarab chiqilgan. Har bir uchlikdagi sonlardan birining kvadrati qolgan
ikkitasi kvadratlarining yig’indisiga tengdir. Pifagorchilar muntazam jismlar: tetraedr
(1.4-rasm), kub va dodekaedrni (1.5-1.6-rasmlar) bilishgan.
Do'stlaringiz bilan baham: