O’zbekiston davlat konservatoriyasi “Ovoz rejissyorligi akustikasi asoslari” Fanidan ma’ruzalar matni Tuzuvchi: Holida Yunusova

Audio texnika evolyusiyasi.

Mexanik ovoz yozuvi tarixi.

1. Musiqiy qutichalar, sharmanka, polifon, orkestrion (XVII asr).

Ovoz yozuvchi va uni qayta eshittiruvchi ilk moslamalar mexanik musiqiy

cholg`ular bo`lib, ular kuyni ijro eta olishar, ammo ihtiyoriy, erkin tovushlarni, shu

qatorda odamzod tovushini yozib olishga qodir emasdi. Bu mexanik ixtirolar

qog`oz, daraxt, metall valik, o`yma teshikli disk va boshqa qurilmalarga yozilgan

kuyni qayta eshittiraredi. Bu mexanizmlarni inson qo`lidan tashqari yana 5 ta usul:

suv, qum, taroz, prujina va elektr quvvati orqali ishga tushirish mumkin bo`lgan.

Musiqani avtomatik ravishda qayta eshittirish, ijro ettirish IX asrdayoq ma`lum

bo`lib, taxminan 875 yillarda aka-uka Banu Musa ma`lum mexanik cholg`ular

ichida eng qadimiysihisoblangan, “gidravlicheskiy” yoki “suvli organ” ixtiro

qilgan edilar. Bu organ almashinib (smennыy)kelinadigan silindrlarni avtomatik

ijro ettirardi.

XIX asrning ikkinchi yarmiga qadar bo`rtib chiqqan “mushtli” (kulachkovыy)

silindrlar musiqani mexanik qayta eshittiradiganasosiy vosita bo`lib qolgan.

Qo`ng`iroqlarni ishga tushiruvchi shu kabi silindrga ega mexanik korilon 13 asr

boshlarida manbalarda ko`rsatilgan. SHuningdek, aka-uka Banu Musa avtomatik

fleytani ixtiro qilishgan, uni taxminan ilk dasturlangan mashina deb ifodalasa

bo`ladi.

Uyg`onish davrida kerakli vaqtda u yoki bu kuyni “kuylaydigan” bir qator turli

mexanik cholg`ular o`ylab topildi. Ular qatoriga sharmanka, musiqiy qutichalar,

tabakerkalar kiradi.