Mexanizatsiyalash muhandislari instituti ekologiya va suv resurslarini boshqarish

3. 

Yer resurslariga bo`ladigan ta’sirlarni baholash. 

 

O`zbeksitonning  yer  resurslari  g`oyat  xilma-xil  bo`lib,  ular  cho`l  tekislik 

zonasi  (shu  jumladan  sug`oriladigan  (antropogen)  tekislik),  adir  (tog`oldi  va  past 

tog`lar), tog` (o`rta tog`), baland tog` zonalari yerlaridan iboratdir. Respublikaning 

yer maydoni 447,4 ming kv. km. ni tashkil etgan. Yer fondining 61,5 foizi (275,2 

ming  kv.km)  qishloq  xo`jaligida  3,6  foizi  (16,2  ming  kv.km)  o`rmon  xo`jaligida 

foydalanilgan.  2%  (8,9ming  kv.km)  alohida  muhofaza  qilinadigan  hududlar, 

4%(1,7 ming kv.km) sanoat korxonalari, transport tarmoqlari va boshqa noqishloq 

xo`jaligi  tarmoqlari  yerlari,  1,5  %  (6,7  ming  ka.km)  gidrotexnik  va  boshqa  suv 

xo`jaligi  inshootlari  yerlari,  0,5%  (3,1  ming  kv.km)  Shahar  hududlari  yerlari, 

26,7% (119,4 ming kv.km) foydalanilmaydigan yerlardan tashkil topgan.  

Qishloq  xo`jaligida  foydalaniladigan  yerlarni  (270,2  ming  kv.km)  82,2% 

yaylovlar  va  o`tloqlar,  17,8%  haydaladigan  yerlardan  iborat.  Respublikada 

sug`oriladigan  yerlar  43  ming  kv.km  (mamlakat  hududining  9,7%)  maydonni 

egallaydi.  Respublikaning  davlat  o`rmon  fondi  16,2  ming  kv.km  bo`lib,  uning  7 

ming kv. km qumlik mintaqa o`rmonlari, 1,2 ming kv.km tog` o`rmonlari, qolgan 

qismi daryobo`yi o`rmonlari, vodiy o`rmonlaridan iborat. 

O`zbekiston Respublikasi yer resurslari davlat qo`mitasi ma’lumotlariga ko`ra 

mamlakatning sug`oriladigan yerlari sifati bo`yicha quyidagicha taqsimlangan (%): 

sifati  yomon  yerlar-0,3%,  o`rtachadan  past  yerlar-24,3%,  o`rtacha  yerlar-45,5%, 

yaxshi yerlar-27,2%, eng yaxshi yerlar-2,9%. 

Tuproqning  sho`rlanishi  va  ifloslanishi,  tuproq  eroziyasi,  yaylovlar 

digressiyasi  kabi  antropogen  ta’sirga  bog`liq  jarayonlar  keng  tarqalgan  va  ular 

katta  zarar  yetkazmoqda.  Hozirgi  vaqtda  respublikada  sho`rlangan  yerlar 

sug`oriladigan yer turlarining umumiy maydonidan 46%ini, shu jumladan kuchsiz 

sho`rlanganligi-25%,  o`rtacha  sho`rlanganligi-15%  va  kuchli  sho`rlanganligi-6% 

dan  ortiroqni  tashkil  etadi.  Keyingi  o`n  yil  ichida  sug`oriladigan  yerlarda 

sho`rlanish 120 ming gektarga, shu jumladan kuchli sho`rlanish 43 ming gektarga 

oshgan.  Tuproqning  xloroorganik  pestetsidlar  bilan  ifloslanishi  muammosi 

jiddiyligicha  qolmoqda.  Tuproq  eroziyasining  hamma  turlari  hamma  regionlarda 

keng miqyoslarda tarqalgan. Eroziyadan Buxoro, Navoiy, Qashqadaryo, Farg`ona, 

viloyatlari, Qoraqalpog`iston Respublikasining 65%dan 98%gacha qishloq xo`jalik 

ekinzorlari zarar ko`rmoqda. 70%dan ko`proq yaylov yaroqsiz holga tushib qolgan, 

jumladan uchdan biri yuqori darajada zararlangan.