Вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

минимал 

---

94 
истеъмол бюджети
ана шу харажатларни тўла ҳисобга олади. Баъзи ҳисоб-
китобларга кўра, минимал истеъмол бюджети яшаш минимуми бюджетидан 3-4 
баравар ортиқ. Минимал истеъмол бюджети ва яшаш минимуми бюджети 
билан бирга 
рационал истеъмол бюджети
ҳам ҳисобланади, унинг ѐрдамида 
илмий асосланган рационал меъѐрларга мувофиқ эҳтиѐжларни қондириш учун 
зарур бўлган даромаднинг таркиби ва миқдори аниқланади. Рационал бюджет 
ва истеъмолнинг рационал меъѐри инсоннинг оқилона эҳтиѐжларини тўла 
қондириш тамойили асосига қурилади. Истеъмолни реал меъѐрига мувофиқ 
бўлган аҳоли жон бошига тўғри келадиган истеъмол даражасига етиш мамлакат 
миқѐсида ўрта табақани шакллантириш вазифасини ҳал этишга ѐрдам беради. 
Барча аҳоли учун истеъмолни рационал даражага етказиш жараѐнини 
икки босқичга ажратиш мумкин: биринчиси - рационал бюджетга мос келувчи 
даромадни ва истеъмолни ўртача даражасига етиш; иккинчиси - жамият ҳар бир 
аъзосининг рационал истеъмолини таъминлаш. Бу икки босқични фарқлаш 
иқтисодий мазмунга эга. У даромадлар ва истеъмолнинг баъзи элементлари 
ҳаракати тенденциясидаги туб ўзгаришлар ва истеъмол тузилмасининг 
ўзгариши билан боғлиқ. Аммо рационал истеъмол бюджетининг моҳиятини 
мутлақлаштириб бўлмайди. У фақат прогнозлашнинг дастлабки пунктини 
ташкил этади. Рационал истеъмол ва таъминот меъѐрлари шундай воситаки, 
улар ѐрдамида халқ фаровонлигини оширишнинг устивор йўналишларини 
миқдор ва сифат жиҳатдан ифодалаш; ижтимоий муаммоларни ечиш, турмуш 
даражаси (сифати) концепциясини ишлаб чиқиш мумкин. 
Истеъмол бюджетлари турли товарлар ва хизматларнинг маълум 
тўплами асосида тузилади. Истеъмол тўпламлари турли истеъмол бюджети 
учун белгиланган бўлиб, унга кирувчи товарлар ва хизматлар таркиби билан 
ҳам, уларнинг ҳажми билан ҳам фарқланади. Минимал истеъмол бюджетини 
ҳисоблашда бир қатор товарлар (хизматлар) ҳисобга олинади ва минимал 
истеъмол меъѐрлари яшаш минимумига нисбатан анча юқори (масалан, гўшт 
маҳсулотлари бўйича - икки баравар ортиқ).