Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

Дукчи 
Эшон 
қўзғолони
– 
Россия 
империяси 
мустамлакачилигига 
қарши 
қаратилган 
ХIХ 
асрнинг 
охирларидаги энг катта ҳаракат. Тарихда ―Андижон қўзғолони‖ 
деб номлаган. 1898 йил май ойида Андижоннинг Мингтепа 
қишлоғида 
бошланган. 
Қўзғолон 
атрофлича 
ва 
пухта 
тайѐрланмай, режасиз, яхши қуролланмаган ҳолда бошланган 
бўлса-да, чор маъмурларини қаттиқ ташвишга солган. 
Мустамлакачилар қўзғолончиларга қарши катта ҳарбий кучларни 
ташлаб, уларни шафқатчизларча бостирди. Қўзғолон раҳбари 
дорга осилди. Бу ҳаракат Фарғона водийсининг Асака, Қува, 
Шаҳрихон, Ўш, Марғилон каби шаҳар ва қишлоқларида кенг 
ѐйилди. Аммо, рус қўшинлари барча ҳаракатларни ваҳшийларча 
бостирдилар.
 
Ер фонди бошқармаси
– Россиядан Туркистонга кўчиб 
келувчилар тобора кўпайиб борганлиги боис ХХ асрнинг 
бошларида Туркистонда тузилган ташкилот. Ушбу бошқарма рус 
мужикларини уй-жой, ер, деҳқончилик воситалари билан 
таъминлаб 
турган. 
Шунингдек, 
бу 
ташкилот 
асосан 
суғориладиган ерларни кейгайтириш ҳамда маҳаллий аҳолига 
тегишли бўлган ерларни турли сабабларни баҳона қилиб тортиб 
олиш ва мусодара қилиш билан машғул бўлган.
 
Ер ҳақидаги Низом 
– 1873 йилда К.П.Кауфман томонидан 
ишлаб чиқилган. Бу Низомга кўра, фақат қонуний ҳужжатлари 
бўлган кишиларгина ўзларига тегишли ерларни хусусий мулк 
қилиб олишлари мумкин эди. Аммо, маҳаллий аҳолининг катта 

---

445 
қисмида бундай ҳужжатлар йўқ бўлиб, уларни бериш ѐки 
борларини тасдиқлаш чор маъмурларининг хоҳишларига боғлиқ 
эди. Бу ҳолат эса мустамлакачи маъмуриятга ҳужжатлари 
бўлмаган деҳқонларнинг ерларини осонгина тортиб олиш учун 
қулай имконият берар эди. Маҳаллий аҳоли ерларининг тортиб 
олиниши, ерларнинг мулкдорлар қўлида тўпланиши шаҳар ва 
қишлоқлар аҳолисининг ижтимоий-қатлам ва табақаларга 
ажралишига олиб келди. Улар йирик ер эгалари, шаклланиб 
келаѐтган қишлоқ буржуазияси, ўрта ҳол ва қамбағал деҳқонлар, 
чорапорлар ва мардикорларга бўлина бошладилар.