1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
191 
to‘qimalarga bo‘lgan tropizmi, patologiyasi, gisto- va sitologiyasini aniqlashda 
ko‘pgina zamonaviy metodlar ishlatilmoqda. 
Hozirgi kunda MKTB tomonidan 30 ta fitoviruslar oilasi tasdiqlangan. Ular 
ichida ikki oila 
Geminiviridae va Caulimoviridae oilalari birzanjirli va 
ikkizanjirli DNK-genomga
ega. Qolgan fitoviruslar RNK-genomlidir, ularni 
ko‘pchiligi bir zanjirli pozitiv RNK ga ega –bz RNK(+). Fitoviruslarni oila va 
avlodlarini tavsifini fitoviruslarga qo‘llab ularni nuklein kislotalari va ularni 
tarkibiy qismlariga asoslangan klassifikatsiyasini ba’zi oila avlod va vakillarini 
I.A. Kartashova (2007) tomonidan batafsil talqin qilingan. Quyida mazkur 
klassifikatsiyani asosiy qismlarini keltiramiz. Mazkur klassifikatsiyada 30 ta 
fitoviruslar oilasidan 13 tasining tavsifi, ya’ni 
DNK-tutuvchi viruslar oilalari,
RNK-tutuvchi virus oila, avlod va tipik 
vakillari haqida so‘z yuritiladi. 
 
8.5. DNK-tutuvchi viruslar 
1. Caulimoviridae oilasi 
Bu oila
ikki zanjirli DNK ga ega. Replikatsiya jarayonida qaytalama 
transkripsa bosqichini 
o‘tadi.
Caulimovirus avlodi. 
Tipik turi Cauliflower mosaic virus (CaMV) -
gulkaram mozaikasi virusi. Izometrik zarrachalarni diametri 50 nm, Virionning
molekulyar massasi - 20 million. Bu avlod viruslarining tabiiy xo‘jayin-
o‘simliklar spektiri ancha tor, ya’ni tor doiradagi o‘simliklarni kasallantiradi. 
O‘simliklar mazkur viruslar bilan kasallanganda undagi simptomlar mozaika 
yoki dog‘lar shaklida namoyon bo‘ladi. Ko‘pgina hujayralar tizimli (sistemno) 
kasallanadi. Viruslarni tabiatda tarqalishi shiralar yordamida persistent bo‘lib 
tarqaladi. Virus yana mexanik inokulyasiya usulida kasallanadi. Kasallangan 
o‘simliklar hujayralarida virus kiritmalari hosil bo‘ladi. Ularni yorug‘lik 
mikroskoplarida kuzatish mumkin. Virus zarralari kiritmalarda to‘planadi, ba’zi 
turlar esa hujayra yadrosida to‘planadi. 
Bu avlodga quyidagi virus avlodlari: chernika o‘simligi qizil xalqa 
dog‘liligi virusi, gulkaram mozaikasi virusi, xrenning latent virusi, 
zemlyanikaning tomirlarining hoshiyalanishi virusi, artishokni dog‘lanishi virusi 
kiradi. 
Bu avlodga bo‘ztikan xol-xollanishi virusi, 4-zubturum virusi kabi
virus turlari kirishi ehtimol qilinadi. 
Caulimoviridae oilasiga