Тиббий профилактика факультети талабаларига утказиладиган огзаки суров назорат саволлари

apparatlari mumkin bulgan omillarni gazgarish qatori va aniklikka mos ravishda 
tanlanadi. Tajribali, tadqiqotlarni utkazish mehnat va asheviy vositalarning 
kuplab sarflari bilan boglangandir. Buning uchun tajribalarni utkazish vaktini va 
sarflarini boshqarish kamitirishni taminlovchi eksperiment o'tkazgan 
tadqiqotlarni usullarini urganish muhim. ... Experimental regalashtirish (ER), 

---

eksperimental tadqiqotlarini o'qitishda matematik statistik ma'lumot va 
uninglarini ishlatish bilan xarakterlanadi 
Tajriba - bu sungyi chak rilgan patolo 
GIIK zharayolNI urganishdir. Tajriba) itkir va surunkali Buladi. 
UTKIlR J tajribasi Kuzatishning analitik usuli bulib, t.f.n., davom 
: pastga tushish. Surunkali tajribasi tor. vac.t davom etadi (kunlar, oylar, 
iil1llar) va va. Pavlov fikrich sintetik usul x, izoblanadi. 
Patologiya mutaxassisi jarayonlarni modellashtirish printsiplari: 
1), shchekatlik (odam patologosiga qarab); 
2) olishdan malumotlarning ishonchliligi (statistik ishlash); 
3) dinamika) ipganish; 
4) usullarini yaratish bilan eksperimental terapiya. 
Patologik jarayon va casalliklar modellashtirish assosiy turlari: 
1) biolog; 
2) fizik kimeviy; 
3) matematik.
3.«Норма», «согломлик», «касаллик олди холати», «касаллик» 
тушунчалари 
Norma bu optimal hayot ko'rsatgichi bulib statistik kattalikka ko'prik 
kelishiga aytiladi Soglomlik -ZHSST fikriga ko'ra soglomlik bu 
organizmda nafaqat bilan shug'ullanadigan ballik zhismoniy, ruhiy va 
hayotiy etuk holat.kasal oldi holati - bu kolatda organizm zaxirasini 
pasaytirishi ketishi ogibatida kasallikning rivozlanishi ZhSST buyicha 
davolash tushunchasi. l Kasallik - bu organizm faoliyat ko'rsatayotgan 
kurinishi, keyin nasldan naslga o'tuvchi genetikist yoki organizmga ... 
Tipik patologik jarayonlar 

---

4.Патологик реакция, патологик жараён, типик патологик жараён,
патологик холат тушунчалари; уларга мисоллар 
Patologik reaksiya - organizm tuzilma ya’ni funksional birliklarining 
ta ’sirlovchi kuchiga nom uttanosib b o 'lg an qisqa muddatli, sodda 
javobdir. U me’yoriy holat va sharoitda ham kuzatilishi mumkin, 
kasallikda esa aynan shu reaksiyalarning kuchi va sifati jihatidan chetga 
chiqadi. Patologik jarayon deganda, shikastlangan to‘qima, organ va
yaxlit 
organizmda patologik reaksiya bilan bir vaqtda himoya-moslashuv 
reaksiyalarining uyg'unlashib, bir-biri ta ’siridan sodir bo'lgan hodisa 
tushuniladi.
Inson va sut emizuvchilarda har xil patologik jaray o n lar doimo 
hujayra hamda to'qimalarning alohida patologik reaksiyalarining turli 
nisbatda birgalikda - kombinatsiyalari shaklida uchraydi. Ular tipik 
patologik jarayonlar deb ataladi. Masalan, yallig'lanish, isitma, shish, 
o'smalarning o'sishi, distrofiya va boshqalar shular jumlasidandir. 
5.Этиология ва патогенез тушунчалари: «сабаб» ва «шарт-шароит» 
тушунчалари. 
Etiologiya (grekcha aitio - sabab, logos - ta’limot)- bu kaslliklarni 
chaqiruvchi har-xil omillar, shart - sharoitlar va ularning organizm bilan 
bo‘ladigan munosabati hakidagi ta’limotdir. Etiologiya haqida ilmiy 
ta’limotlar XIX asrdan boshlab paydo bo‘la boshladi. 
Patogenez tushunchasi.
Ayrim kasalliklarni etiotrop davolash yo‘llari yo‘q yoki ishlab chiqilmagan. 
Bu hollarda kasallarni davolash yo‘llari kelib chiqishi va ri-vojlanishiga 
qaratilgan bo‘lishi kerak. Bu sohani o‘rganadigan ta’limot-ni patogenez 
(pathos-azob, uqubat, genes- rivojlanish) o‘rgatadi.Patogenez - bu 
kasalliklarni taraqqiy qilishi, o‘tishi va oqibatla-rining mexanizmlari 
haqidagi ta’limotdir. Bu ta’limot kasalliklar to‘g‘risidagi umumiy bilimga, 
sabab- oqibat munosabatlarini patologiya-dagi roliga, mahalliy va 
umumiy o‘zgarishlarga hamda falsafiy qarashlarga asoslanadi.
SHaroit - bu kasallikka moillik tug‘diruvchi yoki uni taraqqiy qilishiga 
qarshilik ko‘rsatuvchi omillar yi·indisidir.Ular turli xil bo‘lishi 
mumkin,lekin kasallik yuzaga chiqishi uchun ularni bo‘lishi absolyut 
darajada shart emas. 

---

Tashqi sharoitlarga iqlim,turmush va mehnat sharoitlari, ovqatla-nish, 
sotsial faktorlar kiradi. Bu faktorlarni kasallik kelib chiqishida-gi rolini 
asosan sanitariya-gigiena sohasidagi mutaxasislar o‘rgana-dilar. Ularning 
takidlashiga respublikamizda ishchilar o‘rtasida mehnat sharoiti bilan 
bog‘liq kasalliklar juda ko‘pdir. 
Ichki sharoitlarga organizmni qonstitutsiyasi, nerv va endokrin 
sistemasini holati, yoshi, jinsi kiradi. Bu faktor asosan organizmni 
go-meostazini doimiyligini hamda reaktivligini ta’minlaydi.
6.Сабаб ва окибатнинг узаро богликлиги. Патогенезнинг асосий халкаси. 
Иллатли доира. 
Sabab-oqibat munosabatlari. Ma’lumki kasallikni rivojlanish mexanizmi 
etiologik faktorlarning xossalari bilan chambarchas bog‘liqdir. SHuning 
uchun ham sabab va uning oqibati-struktura va funksional 
o‘zgarishlarning mexanizmlari o‘rtasida, sabab va oqibat munosabatlari 
yuzaga keladi. Bu shuni anglatadiki, etiologik faktor ta’siridan yuzaga 
keladigan o‘zgarishlar bir tomodan oqibat bo‘lsa, boshqa tomondan 
sabab-ga aylanib organizmda keyingi o‘zgarishlarini yuzaga keltiradi. 
SHuning uchun ham har qanday kasallikni rivojlanishida sabab-oqibat 
munosa-batlari doimo o‘rin almashinib turadi va natijada "aylana"-
"girdob" yuzaga keladi. Masalan, travma ta’siridan ekstro- va 
antroretseptorlar qattiqla-nishi natijasida og‘riq paydo bo‘ladi (bu himoya 
reaksiyasidir). Og‘riq natijasida esa nerv sistemasining (po‘stloqdagi 
yadrolar, po‘stloq osti markazlar-qontomir va nafas markazlari) 
qitiqlanishi zo‘riqadi va na-tijada avvaliga qontomirlar tonusi ortadi (bu 
simpato-adrenal sis-temaning himoya reaksiyasi natijasida energetik 
sistema safarbar qi-linadi). Keyinchalik esa tomirlar tonusi pasayadi. 
Buning oqibatida ar-terial qon bosimi pasayadi va bu o‘z navbatida 
to‘qimalar gipoksiyasiga olib keladi. Gipoksiya natijasida organizmda 
oxirigacha oksidlanmagan moddalar hosil bo‘lib, o‘z navbatida markaziy 
nerv sistemasini faoliya-tini yana ham og‘irlashtiradi. Bu oxirgi 
o‘zgarishlar o‘z navbatida qon tomirlarining tonusini yanada pasaytiradi 
Patogenezning asosiy xalqasi. Kasalliklar yoki patalogik jarayonining 
patogenezi ko p va har xil hodisalarni o z ichiga olib qat'iy qonuniyatlarga 
asoslangan holda ketma ket paydo bo'ladi. Bazi hodisalar birinchi 
navbatda qolganlari esa keyinroq paydo bo'ladi shu sabab 
patogenezningasosiy xalqasi va yetakchi zvenolari farq qiladi: -Asosiy 
xalqa qolgan hamma zvenolarning boshlanib ketishi uchun zarur. 

---

Patogenez jarayonining hammasi to'liq asosiy xalqining paydo bo'lishi 
bilan boshlanadi. Ya'ni asosiy zveno patogenezning boshqa zvenolaridan 
avval yuzaga keladi. Asosiy xalqa patogenezning maxsus xususiyatlarini 
belgilaydi. Asosiy xalqasi o z vaqtida yo'qotish patogenezning qolgan 
hamma zvenolarni bartaraf qilishga olib keladi va bundan keyin 
qo'shimcha tadbirlar ko'rishga ehtiyoj qolmaydi.
7.Касаллик ривожланишини тушунтирувчи назариялар. 
Kasallikni rivojlanishini tushuntiruvchi asosiy 5ta nazariya mavjud bo'lib, 
ular:
1.Monokousalizm- bunda kasallik rivojlanishi uchun faqatgina bitta 
sababga tayanish bo'lib, bu nazariya 100% to g ri emas. Sababi misol uchun 
sil kasalligini rivojlanishiga ularni qo'zg'atuvchi sil tayoqchalarini sabab 
deb oladiga bo'lsak lekin har bir odam tanasida sil kasalligini 
rivojlantiruvchi sil tayoqchalari bor ekanligigina kasallikni rivojlanishida 
sabab bo'lolmaydi.
2.Konditsiolizm- bunda kasallik rivojlanishi uchun faqat tashqi muhit 
ta'sir etishi bo'lib, bu nazariya ham 100 % to'g'ri emas. 
3.Dialiktik kousalizm- bu nazariyada kasallik rivojlanishi uchun sabab 
hamda sharoit birgalikda ta'sir ko'rsatadi. Bu nazariya kasallik 
rivojlanishiga sabab hamda sharoit birgalikda tasir ko'rsatishi anchayin 
yaqin hisoblanadi.
4.Psixosomatik- bu nazariya ham kasallik rivojlanishiga ta'sir ko'rsatuvchi 
to'g'ri nazariya bo'lib, inson o'zida shu kasallik borligiga psixik 
ishonishidir.
5.Freyd nazariyasi. Freyd degan olim kasallik rivojlanishiga 2 sababni 
ko'rsatgan. 
Bular:a)jahldorlik; 
b)jinsiy.
8.Касаллик таърифи. Касаллик таснифи. 
Kasallikni ta’riflashda quyidagilarga e’tibor berish kerak:
1.Organizmni bir - butunligini e’tiborga olish kerak, chunki ka-sal organi 
o‘zini emas, kasal odamni davolaymiz. 2. Organizmni tashqi muhit bilan 
uzaro munosabatini nazarda tu-tish kerak. Kasal organizm tashqi 
sharoitga moslasha olmaydi. 3. Kasalliklarda struktura va funksional 
munosabatlarni e’ti-borga olish kerak, chunki bir tomondan struktura 
buzulsa, ikkinchi to-mondan a’zolarni funksiyasi buziladi. 4. Kasallik 
vaqtida organizmda ikki xil jarayon bo‘ladi: bir to-mondan shikastlanish, 

---

ikkinchi tomondan esa himoya - moslashuv jarayonla-ri. Bo‘lajak vrachlar 
shu ikki jarayon belgilarini aniqlay olishlari ke-rak. Davolash yo‘llari ham 
shularga qaratilgan bo‘lishi kerak. 5. Kasalliklarni aniqlashda evolyusion 
taraqiyotni nazarda tutish kerak, chunki kasalliklar jonzotni qaysi 
evolyusion taraqqiyot jarayon-daligiga qarab har– xil bo‘lishi mumkin. 
Hayvonlarda kasallik bu bio-logik jaroyondir, odamlarda esa - sotsial - 
biologik jaroyondir. 6.Bemor mehnat qobiliyatini yo‘qotishini hisobga 
olinadi. SHularni nazarga olib kasallika quyidagicha ta’rif beramiz.
Kasallik, bu organizmni kasal chaqiruvchi faktorlarining shikast-lovchi 
ta’siriga nisbatan sifat jihatdan o‘zgargan holati bo‘lib, bunda turli 
struktura va funksional o‘zgarishlar bilan birga himoya-moslashuv 
reaksiyalari yuzaga kelib, organizmni tashqi sharoitga moslashishi 
buzila-di va ko‘pincha mehnat faoliyati pasayadigan holatdir.
Kasalliklar tasnifi bu kasalliklar va patologik holat-larni qabul qilingan 
kriteriyalar bo‘yicha gruppa (guruhlarga) va sinflarga bo‘lingan va 
birlashgan sistemasidir.Halqaro Statistika qongressida (1855) barcha 
davlatlar uchun bir xil "Kasalliklarni halqaro tasnifi" ni tuzishga qaror 
qi­lingan. Bu tasnif 1900 yilda qayta ko‘rib chiqilgan. SHundan ke­yin har 
10 yilda u qayta ko‘rib chiqiladigan bo‘ldi. 
Õzbekistonda bu tasnif 1965 
yilda 
kiritildi. 
9.Касаллик даврлари ва окибатлари
Kasallik rivojlanishida shartli ravishda
quyidagi umumiy davrlami farq qilish mumkin: 
1). Latent yoki yashirin davr - patogen qo'zg'atuvchi organizmga
tushib, o'z ta’sirini ko'rsatishi, ya’ni kasallikning dastlabki
alomatlari
paydo bo'lgunicha o'tgan vaqt oralig'i.
2)Yashirin davr bir necha sekund
va daqiqadan (mexanik jarohatlanish, o'tkir zaharlanish va h.k.) tortib,
bir necha kun, hafta, oylar, yil va hatto o 'n yillab (ba’zi irsiy,
yuqumli,
moddalar almashinuvi buzilishidan bo'ladigan kasalliklar va boshqalar)
davom etishi mumkin. 
Kasallikning o q ibatlari patogen q o'zg'atuvchining kuchi bilan
organizm qarshilik qilish qobiliyatining o 'zaro nisbatiga bog'liq.

---

Kasallikni quyidagi oqibatlari kuzatiladi: 
1. Sog'ayish (u ham har xil, to'la, chala, asoratli va h.k. bo'lishi
mumkin). 
2. Retsidiv (lot. - gesidivo - qaytalanish, yangidan boshlanish). 
3. O'tkir turdan surunkali holat - shaklga o'tish. 
4. O'lim. 
10.Саногенез: тушунчаси, механизмы 
Sanogenez (lotincha sanus - sog'lom va yunoncha - kelib chiqishi, paydo 
bo'lishi) - bu organizmning buzilgan o'z-o'zini boshqarishini tiklashga 
qaratilgan himoya va adaptiv mexanizmlar majmuasidir. Sanogenetik 
mexanizmlarni asab tizimi, asosan markaziy asab tizimi boshqaradi. 
11.Компенсатор-мослашув реакциялари турлари 
Patogen q o ‘zg ‘atuvchilarning uzoq muddatli ta ’siri n atijasid a
kompensator-himoya reaksiyalari paydo bo'ladi. Bularga: yurakka
og'irlik tushganda bajarayotgan ishining kuchayishi va shu tufayli uning
gipertrofiyasi, o'pkaning biror tomoni kesib olib tashlanganda,
qolgan
qismi funksiiyasining kompensator ravishda kuchayishi,
buyraklardan
biri olib tashlanganda ikkinchisining ham funksiiyasini o'zig a olib
kompensator holda zo'rayishi va h.k. kiradi. Har xil sababdan kelib
chiqadigan to 'q im alarn in g gipoksiyasi (kislorodga to 'yinm asligi)
natijasida murakkab kompensator mexanizmlar paydo bo'ladi, masalan,
tu rli sab ab larg a k o 'r a anem iya riv o jlan g an d a o 'p k a va y 
urak
funksiiyasining kuchayishi, shu tufayli qon aylanishining tezlashishi
(taxikardiya, yurakning sistolik va minutlik hajmlarining oshishi), 
mayda 
- arteriolalar, kapillyar tomirlarning kengayishi, qon yaratilishining
tezlanishi va h.k. shular jumlasidandir. 
12.Касаллик этиологик омилларининг синфланиши 
Kasallik etiologiyasini bilish kasallik sababini va sharoitlarini
aniqlashga imkoniyat beradi. Kasallikning ekzogen va endogen sabablari
farqlanadi. Tashqi muhitning organizmda kasal q o ‘zg‘atishi
mumkin bo'lgan omillari ekzogen, organizmning « 0 ‘zida paydo
bo'luvchi» sabablar endogen hisoblanadi. Tabiiyki, sabablarni bunday
farqlash sharllidir, chunki tashqi muhit va organizm bir-biri bilan

---

chambarchas bog'liq dir. Tashqi m u h itd an ta ’sir qiluvchi sabablar,
muayyan sharoitlarda organizmning ichki muhitini o'zgartirishi
tufayli endogen sabablarning paydo bo'lishiga olib keladi.
13.Этиотроп, патогенетик ва симптоматик терапия тугрисида 
тушунча 
Etiotrop [kauzal ] terapiya organizmdan kasallikning sabablarni 
uzoqlashtirishga muljalangan [gijjalarni haydash,zaharlarni neytralash 
va yuqotish,mikroorganizmlarni yuq qilib tashlash].Kasallik sababi 
malum bulgan holda etiotrop terapiyaning samaradorligi yuqoridir. 
Patogenetik terapiya [davolash usuli] kasalikning patogeneziga faol 
ravishda aralashishga va patogenezning malumhalqalarni yuqotishga 
muljalangan .Masalan ,antigestamin dorilari tez kechar allergic 
reaksiyalar patogenezning patokimyoviy davriy aralashishi uchun 
muljalangan [eshak emi,Kvinkeshishi] 
Simptomatik terapiya usuli amaliy tibbiyitda qadim zamonlardan buyon 
qullanilib kelinadi .Davolab bulmaydigan kasalliklarda [operatsiya qilib 
bulmaydigan saraton-rak va h,k]uning sababi va patogeneziga qaramay 
simtomlari .Biroq simtomatik davolash usuli jiddiy kamchliklarga 
ega;kasalikning paydo bulish sabablari va sharoitlari uzlarining 
pathogen tasrini davom etiraveradi,simtomlarni yuqotish esa kasalikni 
aniq ddiagnozni quyishni qiyinlashtiradi ,Davolash mudati esa 
dorilarning tasir qilish davriga bogliq. 
14 Организмга паст атмосфера босими таъсирининг этиопатогенези. 
Atmosfera bosimining keskin sur’atda pasayishlari bilan aloqador
bo'lgan patologik o'zgarishlardan biri - balandlik emfizemasidir.
Balandlik emfizemasi yer sathidan taxminan 19 km va undan ortiq
balandlikda nihoyatda tezlik bilan, suvning bug'lanishi natijasida paydo
bo'ladi. Suv bug'lari biriktiruvchi to'qima va qonda tezlik bilan paydo
bo'ladi. Teri osti yog' qatlamidagi suv bug'lari terini kengaytiradi
(«shishiradi») va og'riqni vujudga keltiradi. 

---

Balandlik emfizemasining oldini olish uchun tana sathida bosimni
orttiradigan - kuchaytiradigan maxsus kiyimlardan (skafandr)
foydalaniladi. Germetik xonali uchish apparatlarida esa balandlik bilan
aloqador o 'zg arish lar paydo bo'lmaydi, shu sababli kislorod
ballonlaridan 
foydalanishning 
zarurati 
yo'q. 
15..Организмга 
юкори 
атмосфера 
босими 
таъсирининг 
этиопатогенези.. 
Yuqori atmosfera bosimi inson organizmiga kesson (maxsus, suv
ostida ishlash apparati) sharoitida va umuman suv ostida ishlayotgan
(g'avvoslarda) vaqtda kuchli ta’sir ko'rsatadi. Suv ostining chuqur
sathlarida inson badanining yuzasiga tushadigan bosim o'rta hisobda
har 10 m da bir atmosferaga ortadi. Masalan, 20-25 m chuqurlikda
ishlayotgan g'avvoslar tanasining sathiga tushadigan bosim o'rtacha
hisobda 3-3,5 atm. ga tengdir. 
Odam normal sharoitda atmosfera bosimi yuqori bo'lgan muhitga
o'tganida birinchi navbatda quloq sohasida uning pardasining siqilishi
bilan bog'liq og'riq sezadi. Atmosfera bosimining ortishi natijasida
ichaklardagi gazlar zichlashadi, teri osti tomirlarining siqilishi kuzatiladi
va oqibatda aylanayotgan qonning k o'p qismi ichki organlarda
to'planadi. 
16.Наслий касалликлар этиопатогенези «мутация» 
тушунчаси.Мутаген факторлар таснифи 
Etiologiyasi Irsiy kasalliklarni chaqiruvchi sabablar mutagenlar deb 
ataladi. Genetik materialning oddiy rekombinatsiyasi bilan bog
‘
liq 
bo
‘
lmagan irsiy apparatdagi turg
‘
un notekis (sakrab o
‘
tish yo
‘
li bilan) 
o
‘
zga-rishi mutatsiya deb ataladi. Mutagenlar kelib chiqishiga ko
‘
ra - 
ekzogenlar va endogenlarga; tabiatiga ko
‘
ra - kimyoviy, fizikaviy va 
biologik mutagenlarga bo
‘
li-nadi. 
Ekzogen kimyoviy mutagenlarga pestitsidlar, sanoat birikmalari 
(formaldegid, atsetaldegid, uretan, xlorpren, epoksidlar, benzol va 
boshq.), oziq-ovqat ko
‘
shilmalari (siklomatlar, aromatik 
karbonvodo-rodlar, tartrazon), ba
’
zi dori moddalari (sitostatiklar - 
siklofos-famid, mitotsin S, 5 - ftoruratsil; akrixin; simob birikmalari, 
kofe-in, margimush va boshqalar) kiradi. 

---

Ekzogen fizikaviy mutagenlarga ionlovchi radiatsiyaning barcha turlari, 
shuningdek ultrabinafsha nurlari kiradi. 
Biologik mutagenlarga viruslar kiradi. Ular ham somatik, ham jinsiy 
hujayralarni shikastlashi mumkin. Masalan, qizilcha, virusli gepatitni 
boshidan kechirganlarda ba’zan bola tashlash va homila hujay­ralarida 
xromosoma aberratsiyalari kuzatiladi. 
Endogen kimyoviy mutagenlarga modda almashinuvi natijasida hosil 
bo‘luvchi ba’zi mahsulotlar (vodorod peroksid, lipidlar peroksidlari) va 
erkin radikallar - oksigenli, gidroksilli, lipidli va boshqalar kiradi. 
Endogen fizikaviy mutagenlarga to‘qimalar tarkibida radiofa­ol 
elementlar (masalan, 40K, 14S va h.k.) ning mavjudligi tufayli yuzaga 
keluvchi endogen ionlovchi radiatsiya kiradi. 
1)-
yo‘l. Struktur yoki funksional zarur oqsil sintezining normal dasturiy 
kodini yo‘qotgan anomal gen → informatsi­on RNK sintezining to‘xtashi 
→ oqsil sintezining to‘x­tashi → hayot faoliyatining buzilishi → irsiy 
kasallik. Ushbu tarzda gipoalbuminemiya, gipofibrinogenemiya, 
gemofiliya va b.q. yuziga keladi. 
2)- 
yo‘l. Ferment sintezining normal dasturiy kodini yo‘qotgan anomal 
gen → ferment sintezining to‘xtashi → informa
tsion RNK sintezining 
to‘xtashi → ferment sinte­zining to‘xtash → hayot
-faoliyatning buzilishi 
→ irsiy kasallik.
17.Наслий 
касалликлар 
таснифи 
Kasalliklarning tasnifi, epidemiologiyasi, urash tezligi, kechishining 
uziga xosligi klinikasi, kiyosiy-tashxisiy mezonlari, davolash tamoyillari, 
asoratlari va oqibatlari. Bolalarda bronxial astma va pollinoslarning 
noananaviy tibbiyot usublarini allashning umumiy printsiplari.Nasli 
kasalliklar: modda almashinuvi busilishlar, xromosomalar buzilishlar. 
18.Аутосом-доминант йул билан берилувчи касалликлар 
Marfan sindromi, giperxolesterinemiya, neyrofibromatoz va 

---

Recklinghausen Casalligi Achondroplasia-togaydar rivozhlanishining 
buzilishi.Naysimon suyaklarninig epiphyseal bulgan zonasida togailar 
rivozhlanmay goladi.ul oyaulari usmaidi, bui kalta.Bradidactyly-kalta 
barmoklilik, barmoklarning o'rtasida phalangadari rivozhlanmasligi 
sababli kalta bo'ladi.Sindactyly-barmoklarning orasi parda bilan bir 
qatorda birlashtirilib, ko'z panjasi ham aytiladi.Neyrofibrimatoz - 
nevropatolog, ruhiy o'zgarishlar bo'lishi va suyaklarning ainib ketishi 
biyan davom etadigan va kasal kasalligi.Marfan sindromi, kollagen, 
elastin tolalar rivozlanishining buzilishi natizhasidakelib chikib, bemor 
Tanasov astenik, calla suyagi uzunasiga ixcham, kzlari bir sababga ko'ra 
zhoylangan, bug'imlari liqillab turibdi, qo'li-og'lari uzun nomutanosib, 
panjaklarini ushlab turganda, uchunko'z gavharini o'rnidan chiqqan yoki 
kuchga kirishi mumkin.
19.Аутосом-рецессив йул билан берилувчи касалликлар 
Fenilketonuriya, galaktozemiya, mukovissidoz yoki kistik fibroz, 
albinizm, gepatosebral distrofiya, glikogenoslar (Girke casalligi, Pompe 
easalligi, Corey casalligi, Andersen casalligi, McArldanoshalligi-va ..) 
Fenilketonuriya-fenilalanin gidroksilaza fermenti etishishi natijasida 
organizmda fenilalaningni toplanib kolishi Bunda bola ovkat tarkibidan 
fenilalanin olib tashlanmasa mikrosefali olib keladi, zhismonium 
oradaniyd ryvolan Albinizm-tirozinaza fermentatsiyasini kamaytiruvchi 
natijalari tirozin melaning ailanmaidi va melanin pigmentinig 
etishmasligidan yoki yoligidan kelib chiqadi, odamning terisi, sochlari, 
kipriklari, ioshi, butun angasi kpoppo.Kistik fibroz-endokrin bezlar 
tizimining zararlanishi tufayli, ular sekretor funktsiyasi Galaktozemiya-
galaktoz 1-fosfo-uridiltransferazning etishmasligi sabers galaktoza 
parchalanmaidi, shuning uchun evaziga kelib chiqadi. Jixatdan zarayib 
boradigan klinik gepatomegali, jigar tserozi, assitotor, biliflowechikshi, 
psixomayshomidi.Wilson kasalligi mis-almashinuvining buzilishi 
natizhasida zhigarda ortiqcha Cu tuplanib tserroz boshlanishiga, asab 

---

tizimiga tasir etib muskullar tortishib qol titrab qolishiga, asosli pastlik 
ko'chasiga borib odes ruhiyatining buzilishi, o'lchov kayfini buzilib 
tushkunlikka tushib, alahlash Bilan kechadigan psihozlar.
20.Рецессив, жинсга боглик йул билан берилувчи касалликлар
Gemofiliya- (gemo on, filia yahshi karaman) inion ivishining buzilish 
kasalligi holati. 3 turi farq kilinadi: 
1. Gemofiliya A -8-omil antihemofil globulin A etihliligi evaziga 70-80% 
ni tashkil qiladi. 
2. Gemofiliya B-antihemofil globulin Boei Krepsman omil etishmasligi 
evaziga kelib chigadi. 
3. Gemofiliya C-11-omil etilishligi evaziga 1-3% bilan uchrashadi .. 
Asosan erkaklar kasalanadi, bemor lat yeganda terisi ostiga, muskuli, 
orasiga, bimiga kop kon huyiladi, tishi oldirganda, bironganda xolipayi 
keshda khesi haaf ostida koladi. 
Daltonizm-daraja ajratilgan bo'lish kasalligi bilan bog'liq, kuchga ega 
bolalar kasallanadi, shapko'p, quruq obiliati pastalari, qizil yashil 
ranglarni 
azhratolmaidi, 
oq-ora 
kuradi. 
21.Хромосом абберациялар ва уларга боглик касалликлар 
Xromosoma abberatsiyalari-irsiy blib, havfli xizmatlarini to'lashga qodir, 
aliment bilan tugaydi.Yo'qolishi yoki etishmovchiligining yo'q qilinishi 
xromosomasi Replikatsiya-xromosoma mikdoringi 2 mart, Ortishi. 
180 ° gektar burilishni inversiya xromosomasi.Translokatsion-
xromosoma bir qismining boshqa homolitik xromosomasi.Transsisia-rin 
almashinishi. VA bularga bogliq bulgan casalliklarga monosomiya, 
trisomyalar (Patau sindromi autosomolarning 13 juft juft xromosoma 
byuysha trisomiyasi, Edvars sindromi 18 juft juftlik, Down casalligi 21 
juft).Down kasalligi-oligophrenia oqli paslik bilanta'riflanib, kuloq 
suprasi shakli o'zgarganligi, buining kalta, ko'zi g'ilay bulishi, bosh 
ailanishi kichik, tugma yurak nuksoni, muskullar gipotonasi seribarqal-
oboi.Klaynfelter sindromi Erkaklarning xromosoma kasalligi. Shunga 
ko'ra Klaynfekter sindromi bemorlarning kariotipi uch jinsiy 
xromosomani - ikkita X xromosomani va bir Y- xromosomani tutish bilan 

---

xarakterlanadi . Barcha autosomalar - 1 dan to 22 gacha me'yordan farq 
qilmaydi . Bemor erkaklarda Barr Janachasi ( jinsiy xromatin ) bor . 
Bemorlar uchun uzun bo'yli , tana tuzilishi bichilganlarga o'xshash , 
azoospermiya spermatozoidlarning bo'lmasligi ) , naslsizlik , aqliy 
qoloqlik xarakterli Klaynfelter sindromi ham bayon etilgan 
bundaylarning kariotipida uchta x - xromosoma va bitta U - xromosoma 
, ikkita Barr tanachalari mavjud bo'ladi , tana tuzilishi ayolsimon va 
idiotiya aniqlangan . Bu ikki patologik gametaning - ayolning XX 
xromosomali va erkakning ham ikki - XY xromosomali gametasining 
qo'shilish natijasida yuzaga keladi.
X - trinomiya undrori Faqat ayollarda uchraydi . Kariotipda ortiqcha X - 
xromosoma bor , shuning uchun ham Barr tanachalari bir emas . balki 
ikkita bo'ladi . Tuxumdon , bachadonning gipoplaziyasi , nasilsizlik,aqliy 
qoloqlik qayt etiladi. 
22.Даун ва Шерешевский-Тернер синдромларининг этиопатогенези, 
белгилари 
SHereshevskiy-Terner sindromi ayollarda uchraydi. X-xromosomasi 
bo
‘
lmagan ayolning patologik gametasi X-xromosomasi bo
‘
lgan normal 
ga-metasi yoki bir X-xromosoma o
‘
rniga boshqa X-xromosomani tutish 
bilan harakterlanadi. Bunda 1-dan tortib,to 22- 
juftgacha bo‘lgan barcha 
autosomlar normadan hech qanday farq qilmaydi. Jinsiy xromatin (Barr 
tanachasi) bo‘lmaydi, bemorlar past bo‘yli, ularda jinsiy organlar 
rivojlanma-gan, tuxumdonlar gipoplaziyaga uchragan yo
ki ular yo‘q 
bo‘ladi, shunga ko‘ra ular avlod qoldirmaydi. SHuningdek, ularning 
bo‘ynida o‘ziga xos burmalarning mavjudligi harakterlidir. Bu bemorlar 
aqliy ojiz bo‘ladi.
Daun kasalligi. Erkaklarda ham, ayollarda ham uchraydi. Ko‘pincha (95 % 
da) autosomalarning 21-juftida trisomiya, ayrim hollarda (tax-minan 4 % 
da) 21- juftning ortiqcha xromosomasini 14- yoki 22- juftga translokatsiya 

---

aniqlanadi. Kasallikning harakterli belgilari: past bo‘ylik, keskin 
ifodalangan aqliy ojizlik, og‘izning yarmi ochiq va unda yaqqol ko‘zga 
tashlanuvchi kattalashgan qalin "geografik" ko‘rinish­dagi til, qisiq ko‘z, 
yalpoq, yonoqlari bo‘rtgan bashara. Bundan tashqa­ri, butun kaft bo‘ylab 
ko‘ndalang teri qavartmasi, ko‘z qorachig‘ining pardasida dog‘, 
limfoleykozga moyillik, odatda naslsizlik ham xos-dir. Ammo Daun kasali 
bo‘lgan ayollarning ba’zilarining bola ko‘rgan­lari va ularning bir qismini 
Daun kasalligi bilan tug‘ilganligi bayon etilgan.
Umuman, barcha tug‘ilganlarning 0,15 % ida Daun kasalligi uchray­di, 
uning yuzaga ke
lish imkoniyati ayolning yoshi ulg‘aygan sari ortadi, 
chunonchi yoshi 39 bo‘lgan onalardan tug‘ilganlarda Daun kasalligining 
paydo bo‘lish imkoniyati 19 yoshlilardan tug‘ilganlarga nisbatan 100 
ba­robar ko‘p 
- 0,33 % va 0,03 %. 
23.Клайнфельтер ва Х-трисомия синдроми ва унинг белгилари 
X-trisomiya sindromi. Faqat ayollarda uchraydi. Kariotipda ortiqcha X-
xromosoma bor, shuning uchun ham Barr tanachalari bir emas, balki 
ikkita bo‘ladi. Tuxumdon, bachadonning gipoplaziyasi, naslsizlik va aqliy 
qoloqlik 
qayd etiladi. Ba’zida ana shu belgilar bo‘lmasligi mumkin.
Klaynfelter sindromi erkaklarda uchraydigan bu kasallikni 1942-yil 
K.Klaynfelteraniqlagan.Klaynfelter sindromida X xromosomalar ortiqcha 
bòladi yani:44 XXY.Kasallikning asosiy belgilari:boy,qòl va oyoq 
uzun,yelka tor,tos suyagIkeng,muskullar va uruģ chiqaruvchi kanali 
yaxshi rivojlanmagan,uruģdon juda Kichkina bòlib spermatogenez 
kuzatilmaydi.20% erkaklarning bepushtligi asosida Klaynfelter sindromi 
yotadi.Kòpchilik xolatlarda aqli zaiflik yuzaga keladi bazi Xollarda 
normada bòlishi mumkin. 
24.Фенилкетонурия, 
альбинизм,
Albinizm - tirozinni DOFA ga, uni promelaninga aylantiruvchi ferment - 
tirozinazaning taqchilligi tufayli terida melaninning bo‘l­masligi 

---

(depigmentatsiya) bilan harakterlanadi. Avlodga autosom - retsessiv 
turda o‘tadi.
Fenilketonuriya-bu meros qilib olingan metabolik kasallik, bu aqliy 
zaiflikni keltirib chiqaradi. Bu birinchi marta 1934 yilda norvegiyalik 
Asbjorn Fölling (1888-1937) tomonidan aqlan zaif ikkita ko'k ko'zli 
birodarlarda tasvirlangan. Kasallik o'z nomini siydikda topilmaydigan va 
siydik bilan chiqariladigan moddadan oladi. Fenilketonuriya - meros qilib 
olingan metabolik kasallik. Ushbu kasallik bilan tug'ilgan bolalar proteinli 
ovqatlarda fenilalanin deb nomlangan aminokislotani metabolizatsiya 
qila olmaydi. . Hayotning dastlabki oylarida fenilketonuriya bilan og'rigan 
chaqaloqlarni sog'lom bolalardan ajratib bo'lmaydi. Fenilketonuriya 
davolanmagan bolalarda aqlning pasayishi beshinchi va oltinchi oylardan 
keyin aniqlanadi. Tengdoshlaridan farqli o'laroq, ular o'tirish, yurish va 
gapirish kabi ko'nikmalarni o'zlashtira olmaydilar. Ularning miya 
rivojlanishi normal emasligi sababli, boshlari kichik bo'lib qoladi. 
Fenilketonuriya bilan kasallangan ba'zi bolalarda ota-onalariga 
qaraganda sochlari va ko'zlari engilroq bo'lishi mumkin. 
25.Алкаптонурия, 
галактоземия
Alkaptonuriya 
- 
siydikda, qonda, 
to‘qimalarda 
gomogentizin 
kis­lotasining to‘planishi bilan harakterlanadi. Tog‘ay va bo‘g‘inlarda 
yig‘ilib, ularni qora rangga bo‘yaydi (oxro­noz), harakatchanligini 
cheklaydi, siydik qora tusga kiradi. Avlodga autosom - retsessiv turda 
o‘tadi.
Galaktozemi aylantirish yo'lida metabolik kasalliklar asoslangan irsiy 
kasallik hisoblanadi galaktozu ichiga glyukoza ( bir mutatsiyasiga tarkibiy 
gen 
sintez 
qilish 
uchun 
mas'ul 
ferment 
galaktoza-1-
phosphaturidyltransferase ). Kasallik birinchi marta A. Res tomonidan 
1908 yilda tasvirlangan. 
Kasallik hayotning birinchi kunlari va haftalarida o'zini og'ir sariqlik , jigar 
kattalashishi, qusish, ovqatlanishdan bosh tortish, vazn yo'qotish, 

---

nevrologik alomatlar ( konvulsiyalar , nistagmus ( ko'z qovoqlarining 
beixtiyor harakatlanishi ), mushaklarning gipotoniyasi bilan namoyon 
qiladi ; keyinchalik, kechikish jismoniy va neyropsikik rivojlanish, aqliy 
zaiflashuv rivojlanadi [2] , katarakt paydo bo'ladi.Kasallikning og'irligi 
sezilarli darajada farq qilishi mumkin; ba'zan galaktozemiyaning yagona 
namoyon bo'lishi faqat katarakt yoki sutga toqat qilmaslikdir... Klassik 
galaktozemiya 
ko'pincha 
hayot 
uchun 
xavflidir. 
Kasallikning 
variantlaridan biri - Dyuartning shakli - asemptomatik, ammo bunday 
odamlarning surunkali jigar kasalliklariga moyilligi qayd etilgan. 
26.Дальтонизм, гемералопия, гемофилия ва уларнинг белгилари. 
Daltonism-rank of ajratishmaslik kasalligi, barcha bolalar kasallangan, 
shakllangan, obilati pastalari, qizil yashil ranglarni azhratolmaidi, oq-ora 
kura. 
Hemeralopia-Gemeralopiya, yoki xalq nomi bilan aytganda tovuq 
(tungi) ko'rlik - bu qorong'ulikda, yorug'likning keskin o'zgarishi bilan, 
kechqurun ko'rish keskin yomonlashadigan kasallik. 
Gemofiliya-qon oqishi bilan kechadigan irsiy kasallik, kon plasmasida 
onning ivishi uchun olib boriladigan omil etishmovchiligi 8-omil (80% 
ofddard) Asosan erkaklar kasalanadi, bemor lat qganda m terisistiosti 
oosti oganda uganda terisiug'i josti kesiladi va boshida kuzatiladi 
holatlarda ostida koladi. 
27.Наслий касалликларни урганиш усуллари ва диагностикаси 
Nasliy va degenerativ kasalliklari diagnostikasi. Sh Bu davolash 
usullarini. Maruzani matni: Asab tizimida kpgin funktsional va organik 
casallclaring kelib chikishida irsium factor katta rol o'ynaydi. Xozirgach 
1500 irsy casallklar majud budlib, ularni 200 ga yakini asab tizimi sinning 
casalligi (genlar mutatsi tufaili kelib chikadi). Undan kamrok nasl 
casalligi xromosomalari bilan abberationasi bilan boglik casallklar 
uchrashdi (Down casalligi, Klinefelter va Shareshevsky -Turner 
casalligi). Asab shitemasi nasli kasaliklari umumiy xususiyatlariga ega: 

---

28.Наслий касалликларнинг олдини олиш ва даволашнинг умумий 
принциплари 
29.Организм 
реактивлигининг 
умумий 
характеристикаси, 
реактивликни резистентлик билан узаро богликлиги. Реактивлик 
классификацияси 
Reaktivlikning ko'rsatilgan ikki turi ham o'z navbatida fiziologik
va patologik tusda bo'lishi mumkin. 
Fiziologik reaktivlik - sog'lom organizmda, hayot uchun barcha
sharoitlar yaratilgan holatda kuzatiladigan javob reaksiyalaridir. Bunga
immunitetni (organizmning turli xil ta ’sirotlardan o'z-o'zini himoya
qilish qobiliyatini) va har xil tashqi muhit omillariga ma’lum bir
chegarada javob berishini (nospetsifik reaktivlikni) misol qilib keltirish
mumkin. 
Patologik reaktivlik, odatda organizmda kasallik keltirib chiqaruvchi
omillar ta’sir etganda ro'yobga chiqadi. O'z navbatida u fiziologik
reaktivlikdan sifat jihatdan tubdan farq qiladi va berilgan ta’sirga o'zining
g'ayri tabiiy javobi bilan ajralib turadi. Patologik reaktivlik organizmning
imkoniyatlari va moslashuv jarayonlari chegaralanganligi bilan
farqlanadi. Patologik reaktivlikka yaqqol misol qilib allergiyani,
organizmda immun yetishmovchiligini na turli xil autoimmun holatlarni
keltirish 
mumkin. 
Rezistentlik - organizmning turli xil patogen omillarga
chidamliligidir. Bu organizmning anatomik-fiziologik, genetik va xususiy
orttirilgan belgilari asosida ma’lum bir ta’sirlarga qarshilik ko'rsatish 
qobiliyatidir. Odatda rezistentlik reaksiyalarida organizmda unchalik 
struktura va funksional o'zgarishlar sodir bo'lmaydi. Shu tufayli 
rezistentlikni reaktivlikning ma’lum bir xususiy qo‘rinishlaridan biri deb 
izohlasa ham bo'ladi. Bu ikki tushuncha birgalikda tirik organizmning 
asosiy xususiyatlarini belgilaydi. 
Rezistentlikning ikki: faol va sust turi ajratiladi. 
Sust rezistentlik organizmning anatomik-fiziologik xususiyatlari, ya’ni
teri, shilliq pardalar, suyaklarning tuzilishi, qoplama to'qimalarning
qattiqligi va chidamliligiga bog'liqdir. 
Faol rezistentlik organizmning himoya-? loslashuv mexanizmlarining

---

ishga tushishi bilan bog'liq. Masalan, gipoksiyaga chidamlilik o‘pka
faoliyatining kuchayishi, qon aylanish tezligining ortishi, eritrotsitlar va
gemoglobin miqdorining ortishi tufayli amalga oshadi. Turli xil yuqumli
kasalliklarga chidamlilik esa (immunitet) antitanalar ishlab chiqarish
va fagotsitoz faoliyatining kuchayishi bilan bog‘liqdir. Rezistentlik
tug'ma, irsiy omillar bilan bog'liq holda birlamchi, orttirilgan holda
esa 
ikkilamchi 
bo'lishi 
mumkin 
30.Реактивликни асаб ва гуморал механизмлари 
Reaktivlikning mexanizmlarini ta’minlashda asab, endokrin va
immun tizimlar asosiy o 'rin tutadi. Bu tizimlarning ontofilogenezda 
takomillashuvi reaktivlikning tobora mukammallashishiga va
organizm himoya-moslashuv qobiliyatlarining oshishiga olib keladi.
Masalan, qattiq uyqu yoki narkoz paytida organizm turli ta’sirlarga
chidamliroq bo'ladi. Nospetsifik reaktivlikni ta ’minlashda gipofiz,
buyrak usti bezi gormonlarining ahamiyati juda katta. Spetsifik
reaktivlikda esa timus, limfa tugunlari, ko'mik va taloqning faoliyati
muhim rol o'ynaydi.Tibbiyot amaliyotidan m a’lumki, q alqonsimon
bezning faoliyati oshganda yallig'lanish jarayonlari juda kuchli kechadi, 
bezning faoliyati pasayganda esa keskin susayadi. Reaktivlik me’da osti 
bezining endokrin faoliyati buzilganda (qandli diabetda) ancha pasayadi,
bu o'z navbatida organizmda turli xil yallig'lanish jarayonlarining
paydo bo'lishiga olib keladi. Demak, reak tiv lik n in g m exanizm 
larini ta’minlashda asab, endokrin va immun tizimi a’zolari eng 
asosiy ahamiyatga egadir 
31.Юкори температуранинг умумий ва