O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

Konduktometrik
sath o'lchagichlarning ishlash usuli o'lchanayotgan muhitga 
tushirilgan maxsus elektrod yordamida suyuqlik yoki sochiluvchan moddalarning 
elektr qarshiligini o'lchashga asoslangan. Bunday sath signalizatorlarining eng oddiy 
qurilmasida elektr o'tkazuvchi mahsulotli sig'imga tushirilgan ikki elektrod 
ulanganda, signal beruvchi lampaning kontaktlari ishlaydi. Bitta elektrod vazifasini 
yerga ulangan sig'imning metall devori o'taydi, ikkinchi o'lchaydigan elektrod esa 
undan elektr izolatsiyalangan bo'lishi kerak. 
4.5. - rasmda konduktometrik sath signalizatorining prinsipial elektr sxemasi 
keltirilgan. Kuchlanishi 7 voltdan katta bo'lmagan o'zgaruvchan tok maxsus tok 
manbaidan ikki elektrodli o'lchov o'zgartgich (O’O’) ga berilib, tekshirilayotgan 

---

101 
mahsulotning sathi unga yetganda zanjir ulanadi. Bu paytda elektromagnit relening 
kontakti harakatlanib, kerakli signal beruvchi yoki rostlovchi kontraktlarni ulaydi. 
4.5. – rasm. Konduktometrik sath 
signalizatorining prinsipial elektr sxemasi. 
Asbobsozlik sanoatida ishlab chiqariladigan bu turdagi sath signalizatorlari 
Kimyo va oziq-ovqat sanoatida keng qo'llaniladi. Asboblar mahsulotning ishchi 
temperaturasi 200°C bo'lganda 5 mm gacha xatolik bilan sath signalini ta'minlaydi. 
Radioizotopli sath o'lchagichlar boshqa sath o'lchagichlarga nisbatan 
mukammal bo'lib, bunda suyuqlik va sochiluvchan moddalarning sathini o'lchash 
uzluksiz va diskret ravishda amalga oshiriladi. Ularning ishlash usuli berk idish 
ichidagi suyuqlik yoki sochiluvchan moddalarga γ nurlari ta'sir ettirilganda, ularning 
modda qatlamida yutilishiga asoslangan. Nurlanish manbai sifatida ko'pincha o'zidan 
γ nurlar chiqaradigan Co (kobalt-60), Cs (seziy-137), Se (selen-75) va boshqa 
moddalar ishlatiladi. 
Ultratovushli sath o'lchagichlarning boshqa asboblardan farqi - ular sathni 
kontaktsiz usulda o'lchaydi, ularning ishlash usuli suyuqlik, gaz (havo) chegarasidan 
tovush to'lqinlarining qaytishiga asoslangan. Bu esa suyuqlik va havo sirtida akustik 
qarshilikning keskin farqi natijasida sodir bo'ladi. Yuqori aniqlikda va katta 
diapazonda o'lchashi ularning afzalligini ko'rsatsa, o'lchash sxemasining 
murakkabligi esa kamchiligi hisoblanadi.