Avtomatika asoslari va avtomatik rostlagichlar : Elektr ta'minoti : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

2 -§ . AVTOM ATLASHTIRILGAN K UTUBXO NA TARK1BI
"Ко*р bilgan em as, keraklisini bilgan donodir."
E sxil
H a r q an d a y kutub x o n a m uassasa sifatida a n iq b o ‘lim lard an ta sh ­
kil topadi. H a r b ir b o ’lim bajaradigan ishlar a w a ld a n belgilab q o ‘yi- 
ladi. B unda kutu b x o n an in g bosh m aqsadi kitobxonlarga kerakli 
adab iy o tlarn i b erish va axborot xizm ati ko‘rsatishdir. A garda bu ish- 
lardan biri b ajarilm asa yoki ch ala bajarilsa, ish sifati pasayib ketadi, 
kutub x o n ac h ila m in g faoliyat ko‘rsatishi qiyinlashadi, k ito b x o n lar esa 
kerakli ax b o ro tla m i tezd a ololm aydilar, za ru r xizm at tu rla rid a n ham
foydalana olishm aydi.
A v to m atlashtirilgan kutubxona (A K ) bu kutu b x o n a ishini tashkil 
etish n in g ilg‘o r shakli b o ‘lib hisoblanadi. A K xizm at k o ‘rsatish im k o ­
niyatlarini kengaytirib, kitobxonlarga tezkorlik bilan xizm at k o 'rsa - 
tish n i t a ’m inlaydi.
H a r q an d a y tizim sh u n d ay qism lardan iboratki, ularsiz tizim
faoliyat k o ‘rsata olm aydi. A garda tizim qism laridan biri b o ‘lm asa yoki
165

---

A V TO M A TIK A A SO SLARI VA A V T O M A T IK R O S T L A G IC H L A R
qoniqarsiz ishlasa, u h o ld a tizim o ‘z oldiga q o 'y ilg an b osh vazifani 
bajara olm aydi.
Til ta ’m in o ti (Т Г ) A K da ishlatiladigan til vositalari m ajm ui. T T
o ‘z ichiga atam a la r, tu sh u n c h a la r, yuqori darajadagi tilla m i, kod- 
lashtirish tillarin i va bibliografik axborot tavsifini oladi.
A xborot t a ’m in o ti axborot m assivlari m ajm uyi, bibliografik ax ­
b o ro tla r tasnifi va kodlashtirish, bibliografik fo rm a tla r, m a ’lu m o tla r 
bazasi.
A xborot va til t a ’m in o tin i b ir-b irid a n ajratish m u m k in em as. Bu 
ikkalasini axborot til ta ’m in o ti sifatida birlashtirish m u m k in .
T exnik t a ’m in o t kutub x o n a jara y o n larin i m exanizatsiyalashtirish 
va avtom atlashtirishga m o ‘ljallangan texnik vo sitalar (shaxsiy k o m ­
pyuterlar, orgtexnika, serverlar, p rin terla r va h.k) m ajm uyi.
K utu b x o n an in g texnik t a ’m in o ti o ‘z ichiga tex n ik v o sitalar k o m - 
pleksi (E H M , tash q i qurilm alar, term in allar, ab o n e n t p u n k tlari, aloqa 
v ositalari)ni oladi. Bu vositalar y ordam ida k u tu b x o n ad a ax b o ro tla r 
yig‘iladi, saqlanadi, qayta ishlanadi, q idiriladi va uzatiladi. B ulardan 
tash q ari adab iy o tlarn i j o ‘n atish va qabul qilishga m o ‘ljallangan texnik 
q u rilm alar h a m texnik t a ’m in o t tarkibiga kiradi.
T ashkiliy t a ’m in o t (T ash T ) A K ning tashkiliy tuzilishi va la- 
v ozim lar u c h u n y o ‘riq n o m alar m ajm uyini o ‘z ichiga olgan va k u - 
tu b x o n an i b ir m a ro m d a ishlashi u c h u n lozim b o ‘lgan farm oyish va 
b oshqa rasm iy hujjatlardir.
K utu b x o n a tashkiliy tuzilm asi undagi tu rli b o ‘lim larn in g faoli­
yatini (b ir-b iri bilan aloqasini) tartibga soladi. Bu esa A K tashkiliy 
m asalalarini sam arali hal qilishda m u h im rol o 'y n a y d i. K u tu b x o n ad a 
avtom atlashtirish vositalari paydo b o ‘lishi b ilan u yerda yangi (av­
to m atla sh tirish , elek tro n kataloglashtirish, k o m p y u terlash tirilg an zal- 
larda kitobxonlarga xizm at k o ‘rsatish va h.k) b o ‘lim lar tashkil etiladi.
K ad rlar t a ’m in o ti (K T ) A K faoliyatini yurituvchi x o d im la r m a ­
jm u y i, k ad rlar m alakasini turli t a ’m in o t k o 'rin ish la ri (texnikaviy, ax ­
b oro t va dastu riy t a ’m inotlar)ga m os ravishda saqlab turishga 
m o ‘ljallangan tadbirlar. K adrlar t a ’m in o ti yan a k u tu b x o n a c h ila r tayy­
orlash va u larn in g m alakasiini oshirish, A K dan foydalanishning 
zam onaviy usullarini o ‘itishni h a m o ’z ichiga oladi.
166

---

A V T O M A T IK A A SO SLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R
— ■ ■ 
 
1
I
1
г»;»........................ 
I 
— ------------л ------ ■ .in
- 1
м. I "i 
I "i ■■ I— ■
D astu riy t a ’m in o t-k u tu b x o n a jara y o n larin i avtom atlashtirishga 
m o ‘ljallangan dasturiy vositalar m ajm uyi. B unga A K tizim in i tashkiliy 
qiluvchi d a stu rla r kiradi, y a’ni axborot qidiruv tizim i, shtrix kodlash 
tizim i.
Iq tiso d iy t a ’m in o t — A K ni m oliyalashtiruvchi v o sitalar m ajm uyi. 
B unga d avlat tash k ilo tlarid an olinadigan m ablag‘lar, davlat d astu r- 
larid a n ajratiladigan m ablag‘lar va b o sh q alar kiradi.
Iqtisodiy t a ’m inotga xalqaro va m ahalliy fo n d larn in g g ran tlarin i 
h a m q o ‘shish m um kin.