O zbekiston badiiy akademiyasi kamoliddin behzod nomidagi milliy rassomchilik va dizayn instituti

Germaniya muzeylari
1 .Myunxendagi qadimgi Pinakoteka.
2.Gliptoteka.
3.Drezden galereyasi.
4.Berlin suratlar galereyasi.
Myunxendagi qadimgi pinakoteka
Yevropada birinchi muzeylar, monarxlaming yopiq kolleksiyalar 
to‘plami aholi uchun asta sekinlik bilan ko‘rgazmali ochiq joylarga 
aylanib borishi bilan dunyoga kelgan.
Myunxen muzeylar shahri. 
Bu muzeylar asrlar davomida 
shakllangan. Bu ishlaming boshida bavariyalik Lyudovik I turgan. 
Myunxen muzeylari pinakoteka va gliptotekalarga bo‘linadi. Myunxen 
zamonaviy va qadimiy san’at markazi bo‘lib, sayyohlar uchun ziyo- 
ratgoh hisoblanadi.
Qadimiy pinakoteka -
Germaniya muzeylari ichida eng mash- 
hurlaridan biri. Uning yaratilish tarixi va kolleksiyalariga alohida 
to‘xtalib o ‘tish mumkin.
Myunxendagi qadimiy pinakotekaga 1529-yili asos solingan b o iib , 
juda boy tasviriy san’at kolleksiyalari ushbu galereyadan o ‘rin olgan.
1528-yili gersog Vilgelm IV fon Vittelsbax o ‘z rezidensiyasi 
bog‘ining yozgi pavilyonini diniy va tarixiy mavzudagi kartinalar bi­
lan bezatmoqchi bo‘ladi. U musavvirlar oldiga erkaklar mardligi va 
ayollaming mehnatsevarligini tarannum etishni maqsad qilib qo‘yadi. 
Bu vazifalami bajarish nemis rassomlaridan Aldorfer, Burgmayer, 
Bexam, Fezelen, Bryoyu va boshqalar zimmasiga yuklanadi. Ushbu 
muzey to ‘plamiga birinchilar qatorida Altdorferning 1529-yili yozgan 
«Iskandar Zulqarnaynning podsho Doro bilan jangi» kartinasi sotib 
olinadi. Aynan shu yildan boshlab, ushbu kolleksiyadan tashkil topgan 
suratlar galereyasi 
grekcha- Pinakoteka
(qadimiy grekchada - Badiiy 
asarlar galereyasi) deb atala boshlaydi. Bu muzeyning boshqalardan

---

o ‘ziga xos farqi shundaki, uning eksponatlari orasida haykaltarosh­
lik, grafika, amaliy bezak san’ati namunalari, qadimgi mebellar yo‘q. 
Pinakotekada to ‘plovchilikning asosiy prinsipiga amal qilinadi - de- 
vorlarda faqat kartinalar ilinadi. Bir qarashda, ko‘p sonli tantanavor 
zallaming juda oddiyligi kishini hayratlantiradi, lekin tomoshabin tez 
orada muzey interyeri yechimining to ‘g ‘ri tuzilganligini anglay ola­
di: sokin zallarda hech qanday ortiqcha narsa tomoshabin e ’tiborini 
chalg‘itmaydi. Pinakotekada kartinani yaratgan ustaning mashhurlik 
darajasidan qat’i nazar, o ‘z zallarida faqat eng yuqori badiiy sifatlarga 
ega bo‘lgan kartinalami namoyish etadi59.
Bavariya kurfyuristlar kolleksiyalari ko‘p yillik tarixi davomida 
juda ko‘p qiyinchiliklar ko‘rdi. Bular urushlar, o ‘g ‘riliklar va egalari- 
ning man-manligi oqibatida kelib chiqar edi.
Maksimilian I birinchilardan bo‘lib, XVI asr nemis rangtasviri- 
ga qiziqish bildirdi. Uning davrida 11 ta asar, A.Dyureming “To‘rt 
Avliyo” va “Paumgartnerlar mehrobi” asarlari sotib olindi. Bundan 
tashqari, Maksimilian I PRubensning asarlar to‘plamiga asos soladi.
Vittelsbaxlar sulolasidan so‘ng kolleksiya Reyn Pfalsgraflar oila- 
siga meros bo‘lib o ‘tadi, ular aynan shu davrda kelib yashay bosh- 
laydilar. Karl Teodor 1781-yili o ‘z kolleksiyasi uchun saroy bog‘ida 
maxsus bino-galereya qurdiradi. Bu galereyada kartinalar xronologik 
tartibda joylashtiriladi. Bu galereyaning yana bir yangiligi — asar- 
larga yorug‘lik berila boshlanadi. 8 ta zalda 700 kartina osilib, 
keyinchalik keng omma uchun ochiladi.
Muzeydagi har bir detal tomoshabinlaming fikrini chalg‘itmay, ham- 
ma e ’tiborini kartinalarga qaratishga yordam beradi. Devorlarga xira 
tondagi matolar tortilgan, yorug‘lik manbalari sun’iy plafon bilan yopil- 
gan bo‘lib, nurlari nafis tarqaladi va kartinalarga deyarli blik bermaydi.
Lyudvig I taxt vorisi paytidanoq juda ko‘p miqdorda kartinalar so­
tib ola boshlaydi. Uning hukmronligi davrida Italiyadan juda ko‘p 
asarlar sotib olingan (jumladan, Sandro Batichellining “Isoga aza tu-

---

tish”), qirol Myunxen kolleksiyasini to ‘satdan sotib olish emas, balki 
Yevropa badiiy maktablarining eng kuchli asarlarini yig‘ishga harakat 
qilgan. Kelnda Lyudvig I nemis va golland rassomlarining XV asrga 
tegishli asarlar kolleksiyasini sotib oladi. Bu kolleksiya ichida juda 
go‘zal b o ig a n “Brabanta durdonasi” nomli uchlik asar ham bo‘lgan. 
tadqiqotchilar bu ishni Katta Dirk Bautsga tegishli deb hisoblashgan. 
Keyingi sotib olingan asar Rafaelning “Tempi uyi Madonnasi” hisob­
lanadi. bu asami Florensiyadan Myunxenga 20 yillik tortishuv va 
kelishuvlardan so‘ng sobiq egalaridan sotib olingan.
Tez orada Galereya, Shleysxem va Nimfenburg saroylarida, shu­
ningdek Gersogning Myunxendagi saroyiga joylashtiriladi, keyincha­
lik joy torlik qiladi. Shunday qilib, hamma kolleksiyalar bitta binoga 
to‘plandi. Arxitektor Leo fon Klense markaziy zalni (14,6m) barpo 
etdi va unga Rubensning «Katta dahshatli sud» asarini joylashtirdi. 
Muzeyning qimmatbaho asarlaridan Leonardo da Vinchining «Go‘dak 
ushlagan Madonna» asaridir. 1852-yilda Lyudvig 1 1500 ta (keraksiz, 
ortiqcha) kartinani sotib yuboradi. Ular Dyurer, Gryunevald, Kranax va 
Altdorfer va boshqa rassomlaming ishi bo‘lgan. Uron pinakotekasidan 
Napaleon Myunxendan 71 ta asarlami olib chiqib ketadi, keyinchalik 
36 ta kartina qaytariladi va 45 tasi Luvrda qoladi.
XX 
asrda pinakoteka kolleksiyalari mashhur rassomlar asarlari 
bilan to‘ldiriladi. Birinchi Jahon urushi davrida uchta noyob asarlar 
paydo bo‘ladi, “Isodan kiyimini yechish” — El Greko, “Venetsiya 
gala-konserti” — Fr.Gvardi va Van Gogning “Pati yulingan kurka” 
asari. Bora-bora natsistlaming qiyin sharoitiga qaramasdan, pinakoteka 
P.Breygelning “Dangasalar dunyosi”, Tintorettoning ilk asarlaridan 
“Vulkan, Venera va Mars” va Ya.Reysdalning “Dyuna manzarasi” asar­
larini ham qo‘lga kiritgan. Ikkinchi Jahon urushi davrida pinakoteka- 
ning barcha muzey binolari buzilib, harobaga aylanadi. Lekin hech kim 
zararlanmaydi va 1957-yilda bino qayta tiklanadi60.
Qadimiy pinakotekadan ko‘plab nemis rangtasvir kolleksiyalari

---

o ‘rin olgan. Lekin muzey 400 yil davomida o ‘zining shakllanishi va 
faoliyati jarayonida ko‘p qiyinchiliklami ko‘rdi. Tarkibida o ‘zgarishlar, 
yo‘qotishlar yuz berdi, urush yillari kolleksiyalar talon-taroj qilindi. 
Shunday boisa-da, pinakotekaning juda boy kolleksiyasi bugungi 
kungacha saqlangan. Bugungi kunda 1400 rassomlaming 9000 ta 
asarlari saqlanadi.
Muzey kolleksiyalari to ‘plamida Vilgelm IV dan tashqari, ger­
sog Albrext V katta hissa qo‘shgan. Vilgelmning vorisi Albrext V 
(1679-1726) ning harakatlari bilan muzey Yevropaning eng mashhur 
muzeylari qatoridan o‘rin oladi. Emmanuilning xizmatlari tufayli,
XVIII asr flamand tasviriy san’ati asarlarini o ‘z ichiga olgan kollek- 
siyalardan Rubens, Van Deyk, Breygel, Brauverlaming san’at asarlari 
o ‘rin oladi. San’atga, kartina y ig ‘ishga qiziqish Maks IV Yozefdan 
uning o ‘g ‘li Lyudovik I ga o ‘tdi (1825-1848). Unga rassom Georg 
fon Dillis yordam berdi. K o‘pgina kartinalar Italiyadan sotib olindi. 
Ulardan rassom Girlandayoning «Filippo va Filippino» kartinasi, 
Botichellining «Isoga aza tutilishi» asari m a’lum. Italiyadan olib 
kelingan asarlardan biri Rafaelning «Tempi uyi M adonnasi» asari- 
dir. 1826 — 1836-yillarda arxitektor Leo fon Klense loyihasi aso­
sida yangi muzey binosi qurildi. Binoning qurilishida muzeydagi 
kartinalar nemis, niderland, flamand, golland, ispan, Italiya, Fran­
siya badiiy maktabiga xos b o ‘lgan bo ‘limlarga b o ‘lingan.
Myunxendagi qadimiy pinakoteka Bovariya davlat tasviriy san’at 
bo‘linmasi tasarrufida. Bu kolleksiyalar 800 dan ortiq b o iib , XVIII asr­
da yashab o ‘tgan rassomlaming ishlaridir. Qadimiy pinakotekada eng 
qimmatbaho kartinalar to‘plangan bo‘lib, devorlarga ikki qator qilib 
osilgan. Ulardan aksariyati flamand va Italiya maktabiga xos. Karti­
nalar asosan o ‘z maktab va davrlariga qarab bo‘lingan. Myunxenning 
qadimgi pinakotekasi dunyoning eng katta galereyalari qatoriga kiradi.
Bir so‘z bilan aytganda, pinakotekani boshqalarga o ‘rnak 
b o ‘ladigan muzey sifatida misol qilish mumkin. Chunki u boy 
kolleksiyalarga ega hamda muzey jihozlaridan to‘g ‘ri foydalanil-

---

gan. Shuningdek, harorat-nam lik tartibini ushlab turadigan barcha 
zamonaviy vositalar ishlatiladi, tozalikka, kartinalam ing yaxshi 
saqlanishiga q at’iy rioya qilinadi. Muzeydagi rangtasvir asarlari 
ta ’mirlovchilarning tashabbusi bilan juda yaxshi darajada saqlan- 
ganligi juda chuqur taassurot qoldiradi.
Albatta, bu yutuqlaming barchasi, bizning davrimizda, y a’ni oxir- 
gi 60 o ‘n yilliklar davomida, ilmiy asosda faol rivojlanayotgan muzey 
ishi yutuqlari bilan bog‘liq.