Kaltaminor madaniyati

---

Kaltaminor
madaniyati
Kaltaminor madaniyati
-
Oʻzbekistonda
 
neolit
davriga oid ilk topilgan 
arxeologik madaniyat
(miloddan avvalgi 7—3-ming yillik). 
Kaltaminor koʻli
 yonidan topilgan. 1939—40 va 1945-yillar
Xorazm arxeologiya-etnografiya ekspeditsiyasi
tekshirgan. Kaltaminor madaniyati
Amudaryoning
 qadimiy Oqchadaryo 
deltasi
, 
Qizilqum
, Yuqori 
Oʻzboy
, 
Mohondaryo
, 
Orolning
shimoliy-sharqiy boʻylarida, 
Qozogʻiston
va 
sharqiy
Kaspiy, yaʼni 
Balxan
 va 
Manqishloq
hududlarigacha tarqalgan. Albatta, bu juda katta hududda yagona bir 
oilaga
oid 
odamlar
yashagan emas, bu yerlarda bir-biriga yaqin boʻlgan 
qabilalar
yashagan deyish toʻgʻri boʻladi.
Yaqinlik, asosan, tosh qurollarda yaxshi koʻrinadi. Tosh qurollarni, yasash texnikasi va uning
tiplarida 
oʻxshashlik
farqlar esa 
sopol
 idishlarda, yaʼni uning 
bezaklarida
— bezak buyumlarda,
taqinchoqlarda
koʻrinadi. Asosiy qurollarining oʻxshashligi va farqlarini saqlab qolgan qurollar —
shu 
vohalarda
birbiriga oʻxshash, bir xil turmush tarziga ega boʻlgan 
urugʻlar
boʻlganligini
koʻrsatadi. Bular Oqchadaryo, quyi 
Zarafshon
, Lavlakon, yuqori Oʻzboy, 
Ustyurt
guruhlaridan
iborat. Shu hududlarda yashagan neolit odamlari 7—3-ming yillikda yashab 
ovchilik
, 
temirchilik
va
baliqchilik
 bilan tirikchilik oʻtkazishgan. Ovchilik, terimchilik va baliqchilik bilan bogʻliq qurollarni
ishlash texnikasi neolit davrida eng choʻqqiga chiqqan davr hisoblanadi. bogʻliqlar, kesuvchi,
teshuvchi qurollar, 
oʻq-yoylar
, 
kamon
 oʻqlari va shunga oʻxshash qurollarni yasash eng
takomillashgan davr hisoblanadi. 
Mikrolit
qurollarining paydo boʻlishi, 
suyakdan
va 
yogʻochdan
yana ham takomillashgan qurollar yasash imkoniyatini bergan. Arxeologlar, asosan, shu
mikrolitlar va oʻqyoyni yasalishiga asoslanib neolit davrini davrlarga ajratganlar. Kaltaminor
madaniyatini ham 3 davrga boʻlib oʻrganilgan. Kaltaminor madaniyatining ilk davri 7—5 ming
yillikka toʻgʻri keladi. Bu davrga xos yodgorliklar Zarafshonning quyi oqimida, Qizilqumning
Lavlakon va Karakata, jan.-sharqiy Ustyurtda topilgan va oʻrganilgan. Kaltaminor madaniyatining

---

oʻrta davri 6—5-ming yillikka toʻgʻri keladi. Bu davrga oid manzilgohlar butun Qizilqum va unga
yaqin boʻlgan hududlardan topilgan. Kaltaminor madaniyatining oxirgi davri 4—3 ming yillikka
toʻgʻri keladi. Bu davrga oid yodgorliklarga Qozogʻiston hududlaridagi 
manzilgoxlar
kiradi.
Kaltaminor madaniyati ni tavsiflab berish, uni davrlarga ajratish ham, asosan, sopol idishlarni
ishlash texnikasi, unga bezak berishga asoslangan. Butun Kaltaminor madaniyatiga oid sopol
idishlar qoʻlda ishlangan boʻlib, bezaklar, sopol idishlar hali loyligida yogʻoch bilan chizib, daryo
va dengiz 
toʻlqiniga
, 
archa
 
ignalariga
oʻxshash bezak berilgan, keyin olovda pishirilgan.
Idishlarning shakli 
kosasimon
yoki qozonsimon boʻlib, ilk davriga oid idishlar tagi yassi
boʻlmasdan, qumga botirib qoʻyishga moʻljallangan konus shaklida boʻlgan. Sopol idishni 
ixtiro
qilinishi Kaltaminor madaniyatiga mansub 
aholining
 
ovqat
pishirishini osonlashtirdi. Endi
qozonning
tagiga olov yoqib pishirish imkoniyati tugʻildi. Odamlar 
chaylalarda
yashab, 
oʻchoqlar
qurib oʻchoqlarda, sopol qozonlarda ovqat pishirib, idishlarga quyib ovqatlanadigan boʻlishdi. Bu
juda katta ixtiro boʻlib, kishilik tarixida faqat neolit davridan boshlab shunday yashash
imkoniyatiga ega boʻldilar. Neolit davrida bulardan tashqari 
tikuvchilik
, 
kema
sozlik ham yuksaldi.
Kaltaminor madaniyatiga mansub axrli tabiat yaratgan narsani shundayligicha qabul qilganlar.
Kaltaminor madaniyati iqtisodiyotiga oʻta olmaganlar, yaʼni 
chorvachilik
yoki 
dehqonchilik
bilan
shugʻullana olmaganlar.
Gulyamov Ya. G., Islamov U., Askarov A., Pervobitnaya kultura i vozniknoveniye oroshayemogo
zemledeliya v nizovyax Zarafshana, T., 1966; Vinogradov A. V., Drevniye oxotniki i ribolovi
Sredneaziatskogo mejdurechya, M., 1981; Tolstov S. P., Drevniy Xorezm, M., 1948.
Oʻtkir Islomov.
[1]
1. 
OʻzME
. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Ko‘proq o‘rganish
Ushbu maqolada 
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi
 (2000-2005)
maʼlumotlaridan foydalanilgan.
Ushbu maqola 
chaladir
. Siz uni 
boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kaltami
nor_madaniyati&action=edit)
 
Vikipediyaga
 yordam berishingiz mumkin.
 
Bu andozani 
aniqrogʻiga
almashtirish kerak.
Adabiyot
Manbalar

---

 
Soʻnggi tahrir 6 oy avval
 
MalikxanBot
 tomonidan amalga oshirildi
"
https://uz.wikipedia.org/w/index
.php?
title=Kaltaminor_madaniyati&oldid
=2402629
" dan olindi