Abdulla sher axloqshunoslik

Qadr-qimmat. 
Q adr-qim m at tushunchasi inson o ‘z qadrini, bu 
dunyoda uning hayoti oliy qadriyat ekanligini, o ‘z shaxsi oldida o ‘zi 
mas ul ekanligini anglashi uchun xizmat qiladigan hissiyot. U nomus, 
g urur tushunchalari bilan bog'liq, bir tom ondan insonning o ‘z qadrini
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

har qanday holatda ham yerga urmasligini taqozo etadi. Masalan, 
iste’dodli, vijdonli, ziyoli odam biror bir shaxsiy ishini hal qilishi uchun 
nokas boyvachchaga yoki to ‘pos rahbarga yalinsa, garch an d о z 
maqsadiga yetsa ham, bu uning o‘zi tomonidan o‘z qadrini yerga unshdir. 
Pirovard natijada o ‘zini kamsitilgan his qiladi, bundan afsus bilan
yashaydi. 
.
Qadr-qimmatning yana bir jihati - insonning boshqalar yoki jamiyat
tomonidan kamsitilishi bilan bog‘liq. Bunda kishining hayotida egallagan 
haqiqiy o ‘rinni atayin tan olmaslik, boshqa birov, guruh yoki jamiyat 
tom onidan ko‘ra-bila turib, uni chetga surib qo‘yish va shu orqali uni 
iztirobga solish kabi usullar qollaniladi. Bunday usullar m a’naviy saviyasi 
past odam lar orqali, qonunlari ishlamaydigan totalitar va avtontar 
boshqaruv hukmronlik qilgan jamiyatda ro‘y beradi. Bunga misol tarzida 
Abdulla Qodiriy, C ho‘lpon kabi buyuk siymolarning qamashga, otishga 
hukm etilishini yoki iste’dodli ziyolilarga atayin unvonlar bermashk, 
iloji boricha ular nomini xalqqa yetkazmaslikka harakat qilish hollarim 
keltirishimiz mumkin. Faqat bugina emas, sho‘rolar tuzum ida «sovet 
xalqi» deb atalgan millionlab fuqarolarning qadr-qim mati oyoqosti 
qilindi: ular ochlikka, surgunlarga, konsentratsion lagerlar azoblanga 
mahkum etildilar, qiynoqlarga solindilar. Bularning ham m asi faqat 
iqtisodiy qiyinchiliklar oqibati emas, balki mustabid tuzum tom onidan 
inson g‘ururini oyoqosti qilib, uni qo‘rqoq, bo‘ysunuvchi jonzotga 
aylantirish uchun olib borilgan m ash’um siyosat edi. Chunki, g ururim 
yo‘qotgan kishida qadr-qimmat hissi o ‘ladi, u haqiqat, adolat va insoniy 
huquqlar tantanasi uchun kurashdan o ‘zini olib qochadi. Zotan, qadr- 
qimmat insoniy g‘uruming jamiyatdagi ijtimoiy-axloqiy munosabatlarda
in’ikos etish shaklidir.
Lekin g‘urur m e’yorida b o ‘lishi kerak, ya’ni kishining asl qadr- 
qimmatiga mos kelishi lozim. G ‘ururdagi m e’yorning buzilishi kishini 
kibrga olib keladi: u o‘zining va boshqalarning qadr-qimmati to g nsida. 
no to ‘g‘ri tasaw urga ega b o'lg an i uchun kibrlanadi, m anm anlik a 
beriladi. Kibrli kishi o‘zini zo‘r deb biladi. Bu shunchaki ro‘y bermaydi. 
Aslida u o ‘z qadr-qim matining boshqalamikidan past ekanligi tufayli 
uni sun’iy ko‘tarishga harakat qiladi, m a’naviy bo‘shliqni boshqalarga 
past nazar bilan qarash orqali to ‘ldirishga intiladi, bu yo‘lda yolg‘on va 
maqtanchoqlikdan toymaydi. Pirovard natijada u atrofdagilardan ajralib 
qoladi, o ‘zgalarning nafratiga sazovor bo‘ladi, asl o‘zligini topolmagan 
axloqsiz kimsaga aylanadi. Shu bois doimo insonning «о z о rnim»
256
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qadr-qimmatini real bilishi, o ‘zgalargagina emas, birinchi navbatda o ‘ziga 
baho bera olishi muhimdir. Xullas, qadr-qim m at — insonning o ‘zi, 
o ‘zgalar va jamiyat tom onidan oliy qadriyat sifatida e ’tiro f etilishi, uning 
m a’naviy huquqlarining tan olinishidir.