Tamoyillari

 
Nazorat savollari 
 
1.
Ma’lumot uzatish tarmoqlariga tushuncha bering? 
2.
Ma’lumot uzatish tarmoqlarida protokollarning vazifalari qanday? 
3.
Protokollarga taalluqli 3 ta asosiy jihat nimalardan iborat, tushuncha 
bering? 
4.
Protokollarni qo‘llanish joylarini tushuntiring? 

---

32 
2.
 
MA’LUMOT UZATISH TARMOQLARIDA PAKETLI 
KOMMUTATSIYA VA KANAL POG‘ONASI PROTOKOLLARI 
 
2.1. Paketli kommutatsiya mexanizmlari va tamoyillari 
1960 yillarda paketli kommutatsiya texnologiyasini olimlar britaniyalik 
Donald Devis va amerikalik Pol Beranlar yaratgan. 
60 yillarning birinchi yarmida Devis «paket» terminini kiritdi va yangi 
kommutatsiya tamoyili asosida kichik tarmoqni qurdi. Beran paketli 
kommutatsiyaning konsepsiyasini, arxitekturasini buzilishlarga va hujumlarga 
chidamlilik tomonlarini yaratdi. Keyingi yillarda o‘zining konsepsiyasini bir necha 
bor himoya qilishga to‘g‘ri keldi.
Internetni rivojlanishiga katta xissa qo‘shgan. Paketlar kommutatsiyasi 
usulini yaratgan. Aleksandr Grem Bell nomidagi oltin medal, texnologiya va 
innovatsiya sohasida milliy medal bilan taqdirlangan. 
2008 yilda Beran texnologiyaning rivojlanishiga qo‘shgan xissasi uchun 
Devis Alan Tyuring rahbarligida milliy 
fizika laboratoriyasining a’zosi edi (National 
Physical Laboratory). Bu laboratoriyada ACE 
Pilot kompyuteri yaratilgan. British Computer 
Society Award unvoni bilan taqdirlangan. 
Donald Devis 
Pol Beran (Paul Baran)

---

33 
AQSH ning medali bilan taqdirlangan. 
2.1 - rasm. Mashhur kompaniya rahbarlari 
Mashhur 4 ta asosiy boshqaruvchi tarmoq kompaniyalari. Ularning yillik 
daromadi, qaysidir davlatning budjetidan ko‘p: Cisco Systems (Djon Chambers), 
Lucent Technologies (Richard Makgin), Nortel Networks (Djon Rot), 3Com (Erik 
Benamu). 2000 yilda ular yaqin 10 yillikda ularning kompaniyalarining o‘rni 
to‘g‘risida taxmin qilishadi.
1994 yilda Djon Chambers Cisco Systemsga rahbar bo‘ldi. Cisco 
Systemsning omadi ko‘p narsalarga bog‘liq bo‘ldi, rahbariyatning ixtiyori, Cisco 
Systemsni bozorda qanday qabul qilishi, butun jahon qanchalik tez IP protokolga 
o’tishiga bog’liq bo’ldi.
Cisco Systemsni afzalligi shundaki, butun jahon IP-paket texnologiyasini 
qo‘llab qo‘vvatlaydi. Bu yerda Cisco nafaqat texnologiyalarni ishlab chiqaradi, 
balki ularni qo‘llashda boshqarishniyam ko‘zda tutadi. Djon Chambers 
ishonardiki, o‘zining katta kompaniyasi kichik firmalarni ham o‘z ichiga oladi.
Djon Chambers Cisco Systems ni boshqa hozirgi va o‘tgan gigant tashkilotlar 
bilan solishtiradi va uni birinchi o‘ringa qo‘yadi. 
Djon Chambersni tashabbuskorligi tufayli hammani IP asriga qaratishga, uni 
eshitishga e’tiborini qaratar edi.
Djon Chambers 2001 yilda butun jahon IP ga o‘tadi deb bashorat qildi. IP 
tarqalishini chegaralovchi faktorlardan biri, bu QoS - xizmat ko‘rsatish sifatini 

---

34 
ta’minlash mexanizmini kamchiligi hisoblanadi.
Tarmoqlarda ikki foydalanuvchi bir-biri bilan bog‘lanish jarayonida quyidagi 
asosiy kommutatsiya usullari orqali amalga oshiriladi (2.1-rasm): 
-
kanallar kommutatsiyasi
;
-
haketlar kommutatsiyasi
;
-
xabarlar kommutatsiyasi. 
Signalni uzatish uchun uzatuvchi va qabul qiluvchi o‘rtasida aloqa kanalini 
o‘rnatish lozim. Bu kanal ikki tomon o‘rtasida butun aloqa seansi davomida fizik 
bog‘lanish bo‘lib hisoblanadi. Ushbu xolatda biz 
kanallar kommutatsiyasi
bilan 
aloqa o‘rnatgan hisoblanamiz.
Kanallar kommutatsiyasi bir nechta alohida kanallar uchastkasining 
bog‘lanishidan hosil bo‘lib, ma’lumotlarni qurilmalar orasida to‘g‘ri uzatish uchun 
hosil qilingan fizik kanal tushuniladi. 
2.2 – rasm. Kanallar kommutatsiyasini tuzilishi 
Kanallar kommutatsiyasida aloqa seansi quyidagi fazalarga bo‘linadi: 
- fazalarni tayyorlash, kanallarni hosil qilish va qo‘llab quvvatlashda tarmoq 
resurslarini zahiralash; 
- o‘rtacha faza, uzatuvchi signallarni ishlab chiqish; 

---

35 
- fazalarni yakunlash, ishlatilib bo‘lingan resurslarni bo‘shatish va uzatishni 
yakunlash. 
Paketlar kommutatsiyasida paket uchta qismdan, ya’ni