1-Mavzu: Transmissiya turlari va agregatlari konstruksiyasi Reja

109- Rasm. Mexanik transmissiyaga ega bo`lgan avtomobilning ko`rinishi. 
 Gidrohajmli va elektr kuch uzatmalar 
 
Gidrohajmli va elektr transmissiylarning printsipial sxemalari o`xshashdir. 
Elektrik transmissiyalarda ichki yonuv dvigateli generator 9 ni harakatga keltiradi 
4, e-rasm generatordan chiqayotgan tok elektrodvigatel 10 ni harakatga keltiradi, 
o`z navbatida elektrodvigatel elektromotor g`ildirakni harakatga keltiradi.
Gidrohajmli 
transmissiyada 
ichki 
yonuv 
dvigatelidan 
harakatga 
keltiriladigan nasos 9 gidromotor 10 bilan trubalar orqali ulangan va gidromotor 10 
yetaklovchi g`ildiraklarni harakatga keltiradi. 
110- Rasm. Elektron transmissiyaning umumiy ko`rinishi. 
 
Avtomobil transmissiyasi burovchi (aylantiruvchi) momenti dvigateldan 
yetaklovchi g'ildiraklarga uzatish uchun xizmat qiladi. Bunda uzatilayotgan 
aylantiruvchi moment miqdor jihatidan o'zgaradi va belgilangan nisbatda 
yetaklovchi g'ildiraklar orasida taqsimlanadi. 
108-rasmning b ko’rinishida ZAZ-968 “Zaparojes”, kuch uzatmasining 
tizmali chizmasi berilgan. Bunda kuch uzatma avtomobilning orqa qismida 
dvigatel 1 bilan birga bir blokda joylangan bo’lib, ularga ilashish muftasi 2, 
uzatmalar qutisi 3, yetakchi ko’prik 5 ning ichida joylashgan asosiy uzatma, 
differensial mexanizmi va yarim o’qlar kiradi. 
108-rasmning c ko’rinishi VAZ-2108, 2109 “Jiguli” yoki Moskvich-2141 
zamonaviy yengil avtomobillarga mansub bo’lib, bunda esa avtomobilning old 
qismida o’rnatilgan dvigate kuch uzatma bilan bir butun qilib yig’ilgan holda 
joylashtirilgan. 
Keltirilgan kuch uzatmalarning tizimli chizmasida uzatmalar qutisi va 
yetaklovchi ko’prik bir blokda joylashtirilganligi sababli, kardanli uzatma 
bo’lmaydi. Lekin, bunda yetaklovchi g’ildiraklarning tezliklari bir xil bo’lgan 
kardanli sharnir 6 li kardan uzatma xizmat qiladi. Agarda avtomobil asosan 
takomillashtirilmagan og’ir yo’l sharoitida harakatlanishga mo’ljallangan bo’lsa, 
yetakchi g’ildiraklar o’rnatilgan o’qlar soni ikkita, uchta va ba’zan to’rtta ham 
bo’lishi mumkin. Bu holarda dvigatelning burovchi momenti yetakchi ko’prik 

---

g’ildiraklarining hammasiga yoki ketingi ikkita ko’prik g’ildiraklariga uzatiladi. 
Bunday avtomobillarda g’ildiraklar formulasi (4x4, 6x4, 6x6, 8x8) bo’lishi 
mumkin.