Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti,, N. R. Alimqulov, N. B. Sultanova

16.3.5. Takrorlash, umumlashtirish va bilimlarni tekshrish 
darslari 
 
Takrorlash darsi
. Geografiya ta’limida keng tarqalmagan, juda kam 
hollardagina qo’laniladi. Chunki har bir geografiya darsida muntazam ravishda
o’quvchilarni bilim va ko’nikmalari tekshirib boriladi. 
Takrorlash darslari quyidagi xollarda qo’llaniladi: 
- yirik bo’limlar va mavzularni o’tib bo’lingandan so’ng bilimlarni mustahkamlash 
maqsadida; 
- agar yangi material oldingi darslar bilan bog’langan bo’lsa, takrorlash yangi 
mavzuni o’zlashtirishga yordam bersa. 
Geografiya ta’limida takrorlash darsini qachon va qaysi mavzuni o’rganishda 
qo’llashni o’qituvchi xal qiladi. Takrolash darslarini quyidagi mavularni 
o’rganishdan so’ng qo’lash mumkin: Yer qobiqlari (5-sinf); materiklar tabiiy 
sharoiti; okeanlar tabiiy sharoiti; materiklar iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi. 
Bilimlarni umumlashtirish darsi.
Mazkur darslar quyidagi tarkibiy 
qismlardan borat: o’quvchilarni darsni maqsadi va vazifalari bilan tanishtirish; 
ta’limiy-tariyaviy vazifalarni bajarish; darsni yakunlash; uyga vazifa berish.
Hozirgi paytda umumlashtirish darslari keng tarqalmoqda. Ular maktab geografiya 
kurslarini barchasida ko’zda tutilgan. Ko’p hollarda bunday darslarni 
umumiylashtiruvchi takrorlash darsi ham deb ataladi. Chunki bilimlar 
umumlashtirilganda ular albatta takrorlanadi. 

---

185 
Bilimlarni umumlashtirishni ahamiyati quyidagi hollarda namoyon bo’ladi: 
- bilimlarni umumlashtirish o’quvchilar ongida dunyoqarash g’oyalarni 
shakillantirishda muhim ahamiyatga ega; 
- bilimlarni umumlashtirish har bir geografiya predmetidagi bilimlarni tizimlashda 
ya’ni tartibga solishda katta ahamiyatga ega. Geografiya ursida tabiiy hududiy 
komplekslar, dunyoning yaxlitligi va bir butunligi, jahon xo’jalik tizimi va h.k 
Bilimlarni tizimlashtirish deganda geografik voqea va xodisalar, obyektlarni 
tarqalishi va taqsimlanishi tushuniladi. Bunda geografik voqea va hodisalar hamda 
obyektlar o’xshash belgilarga ko’ra tizimlarga yoki guruhlarga bo’linadi. Masalan, 
daryo vodiylari, tekislik landshaftlari, cho’llar, rivojlanayotgan davlatlar, 
rivojlangan davlatlar, yevropoidlar, mongoloidlar, negroidlar va h.k. 
Shuning uchun umumlashtruvchi darslarini yirik bo’limlarni o’rganib 
bo’lgandan so’ng o’tkaziladi. 
Umumlashtiruvchi darslarning muhim xususiyatlaridan biri o’quvchilar 
bilimlarni tizimlashtirish va umumlashtirish asosida yangi bilim va ko’nikmalarga 
ega bo’lishadi. Shuning uchun o’quvchilar o’zlarining bilimlariga asoslanib 
dunyoqarash g’oyalarni umumiy belgilari, tomoillari qonuniyatlarini egallash 
bo’yicha geografik ko’nikmalarga ega bo’lishadi.