Joyitun madaniyatiga oid yodgorliklar hozirgi Turkmanistonning Kopetdog’
janubidagi tog’oldi vodiysiga joylashgan. Bu madaniyatga xos birinchi ma`lumotni
1930 yilda Ashxabod temir yo’lining Kelat stantsiyasiga yaqin joydan naqshli sopol
siniqlari va chaqmoqtoshlardan yasalgan mehnat qurollarini topgan gidrogeolog
Raspopov beradi. Bu tolimalar keyinchalik Joyitun madaniyatiga oid deb topiladi.
Shunga o’xshash arxeologik ashyolar 1935 yili Yangi Niso va 1939 yili Tog’aliq-
Tepadan A. A. Marushenko tomonidan tnrib, olinadi. Ammo Joyitun madaiyatini
barcha hususiyatlarini aks ettiruvchi asosiy yodgorliklarni topilishi va o’rganilishi
1952 yildan janubiy Turkmanistonda B. A. Kuftin raxbarligidagi YUTAKE
otryadini izlanish ishlarini olib borishdan boshlanadi. B. A. Kuftin A. A.Marushenko
bilan birgalikda Joyitunga kelib shurf soladi. Uning bu shurfi 2 m qalinlikdagi
madaniy qatlamni kesib o’tadi.
Ana shu 2 m lik shurfdan mezolit qurollari qiyofasini esalatuvchi
chaqmoqtoshlardan yasalgan mehnat qurollarini topilishi B. A. Kuftinni biroz
shubxa ostida qoldiradi. Ammo V. M. Massonni ta`kidlashicha mutaxassislarni
xayratga soladigan darajada arxeologik ashyolarni juda oz miqdorda bo’lishiga
qaramay B. A. Kuftin ana shu yodgorlikni tarixiy ahamiyatini aniqlab beradi. u
shunday deb yozgan edi:» Bu erda yashagan qabilalar ovchilik va termachilik bilan
emas, balki ketmonsifat (motqga)mehnat qurolari bilan o’troq xolda dehqonchilik
bilan shueullangan, qo’lga o’rgatilgan it va qo’ylarga ega bo’lgan xamda murakkab
chaqmoqtosh o’roqlar yordamida o’zlarini bahorikor ekinlarini o’rishni bilgan
16
guruxlar yashaeanlar». Juda oz miqdordagi materiallarga asoslanib, bunday aniq
fikrlarni bayon qilinishi arxeologlar orasida biroz bo’lsada shubxa tug’ilishiga olib
kelgan edi. Buning ustiga xuddi shu turdagi Cho’pon- Tepa yodgorligida S. A.
Ershov tomonidan shurf solinishi va 6 m qalinlikda madaniy qatlam borligini
aniqlanishi va bu erdan loydan yasalgan mustaxkam uy- joy qoldiqlarini topilmasligi
natijasida S. A. Ershovni Cho’pon- Tepada uy-joylar engil elpi bo’lib, vaqtli
chaylasifat bo’lgan degan xulosalarni berishi Kuftinni fikrlariga yana shubxa
tug’dirgan. Chunki o’troq xolda yashagan va dehqonchilik bilan shug’ullangan
qabilalar vaqtli engil elpi chaylalarda emas, balki loydan qurilgan mustaxkam
xonalarda yashaganlar.
Yuqoridagi muammolarni xal qilish uchun, er satxidan arxeologik ashyolarni
terib olish bilan yoki bitta, ikkita shurf solish bilan cheklanib bo’lmas edi. Shuning
uchun xam 1955 yilda V. M. Masson boshchiligidagi YUTAKE (Janubiy
Turkmaniston Arxeolgik Kompleks ekspeditsiyasi) ning 14 otryadi tomonidan
sistemali ravishda janubiy Turkmanistonni ilk dehqonchilik tarixini aks ettiruvchi
Joyitun yodgorligida arxeologik qazish ishlari boshlab yuborildi. Natijada qidiruv
ishlarining birinchi yilidayoq Joyitun yodgorligida guvalak (guva-laklarni rus
adabiyotlarida batonoobraznqe protokirpichi ya`ni xom g’ishtlargacha bo’lgan
baton shaklidagi g’ishtlar dey-iladi.) lardan memoriy qurilishlarning qoldiqlari topi-
ladi. Shundan so’ng 1956 yili Cho’pontepada xam takroriy qazish ishlari o’tkazilib
S. A. Ershov tomonidan topilmagan qurilish qoldiqlari bu erdan xam topiladi. 1957
yilga kelib esa Joyitunda o’ziga xos bir xona uylarni qatorasiga solinganlari
aniqlanadi. Shundan so’ng Joyitunda 1958 yildan boshlab doimiy qazish ishlari olib
borilib, manzilgohni markaziy qismida juda ko’plab moddiy ashyolar topiladi va bu
ashyolar Joyitunni arxeologiya faniga aloxida madaniyat sifatida «Joyitun
madaniyati» deb kiritishga imkon beradi.
17
Do'stlaringiz bilan baham: |