Moliya va raqamli axborot texnologiyalari

Rossiyada
elektron tijoratning rivojlanishini ta’minlayotgan elektron 
to‘lovlarni amalga oshirishda real ishtirok etayotgan 
asosiy to‘lov tizimlarini
ko‘rib 
chiqamiz. 
 
Subeg Rlat.
Bu tizim (http://www.cyberplat.ru) Rossiyadagi I to‘lov tizim 
laridan biri bo‘lib, (SubegRlat konsepsiyasi asosida debitlash sxemasi yotadi va 
kelajakda Internet - banking imkoniyatlari paydo bo‘ladi). Internet - tijoratning 
korporativ sektorida hisob vositasi sifatida rivojlanyapti (V2V elektron tijorat 
modeli). Lekin bu tizim jismoniy shaxslarni jalb qilishga ham imkoniyat yaratayapti. 
Bu tizim Internetda real pullar bilan bir vaqtda naqd pulsiz hisobni ham amalga 
oshiradi, Internet - do‘konlarda oldi -sotdi hisob - kitobi mijozlarning "Platina" 
bankidagi hisob varaqasida ham, ixtiyoriy bankning kredit kartochkalarida ham 
amalga oshirilishi mumkin. Hamma ma’lumot almashinuvlar Internet tarmog‘ida 
amalga oshiriladi. 
 
Assist.
Assist tizimi (http://www.assist.ru) 1999 yil aprelda ishga tushgan bo‘lib, 
u Internetga ulangan ixtiyoriy kompyuterda Internet provayderlari mijozlarning 
shaxsiy hisob varaqalaridan yoki kredit kartochkalaridan "Oline" rejimida 
avtorizatsiya o‘tkazish va to‘lovlarni qayta ishlash imkonini yaratadi. Assist tizimi 
orqali Internet do‘konda oldi - sotdini hisob - kitob qilish uchun "Visa, Euro, Sard, 
Masteg Sagd, Dinners Club, 7SV, American Exrgess lardan kredit kartochkaga ega 
bo‘lish yoki yirik Internet provayderlardan birining mijozi bo‘lish kerak. SHunday 
qilib, Assist asosan kredit kartochkalari orqali ishlovchi tizim bo‘lib, o‘zida debit 
sxemasining ba’zi elementlarini ham mujassamlashtirgan. Assist web - sayti 
ma’lumotlariga qaraganda 60 dan ortiq korxonalar bu tizimdan foydalanadilar. 
 
Web Money
(http://www.webmoney.ru). Web Money tizimi ixtiyoriy 
Internetdan foydalanuvchiga xavfsiz naqd pulli to‘lovlarni amalga oshirishga, "On -
line" rejimida Web -topish deyiluvchi elektron naqd pullar bilan hisob -kitob 

---

92 
qilishga imkon beradi. Rossiyada tizimni ishlab chiqish va texnik qo‘llash bilan "Vm 
- sentr" tashkiloti shug‘ullanadi va u Web Moneu dan foydalanuvchilarni 
birlashtiradi. Tizimning mijozlari Internet - do‘konlar va ularning iste’molchilari
hisoblanadilar. Bir tomondan qaraganda bular Internet -do‘konlar, boshqa 
tomondan esa, hisob -kitob qilishning an’anaviy usulidan foydalanilmaydigan yoki 
imkoniyati yo‘q, ixtiyoriy Internetdan foydalanuvchilar hisoblanadi.