Asosiy chet tili arab tili



Download 230,11 Kb.
Pdf ko'rish
bet5/8
Sana06.07.2022
Hajmi230,11 Kb.
#746282
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
Asosiy chet tili arab tili

 
ﻷﺈﺑ ﻰﻨﺜﺘﺴﻤﻟﺍ 
13T
«Illa» («lekin», «boshqa»)ning mustasnosi
Mustasno
:
ﻷﺍ
dan keyin kelib,
ّﻻﺍ
ning oldidagi jumla ma’nosining xilofini 
bildirgan ismdir.
ﺍﺪﻳﺮﻓ 
ﺏﺎﺘﻜﻟﺍ ﻦﻣ ﺓﺬﻣﻼﺘﻟﺍ ﺝﺮﺧ
ّﻻﺍ
degandagi 
ﺍﺪﻳﺮﻓ
kabi. Bunda
ّﻻﺍ
ning 
oldidagi 
ﺏﺎﺘﻜﻟﺍ ﻦﻣ ﺓﺬﻣﻼﺘﻟﺍ ﺝﺮﺧ
jumlasi, o‘quvchilarning maktabdan 
chiqqanliklarini anglatadi. Endi buning ortidan 
ّﻻﺍ
ﺪﻳﺮﻓ

desak, boshqalar chiqib, 
Faridning chiqmagani bilinadi. Bu erda 
ّﻻﺍ
so‘ngidan kelgan
ﺪﻳﺮﻓ

kalimasi 
ّﻻﺍ
ning 
oldidagi jumla ma’nosining xilofini anglatyapti. SHuning uchun
ﺪﻳﺮﻓ

mustasno 
bo‘ladi. 

ّﻻ dan keyin zikr etilgan ism «mustasno», deb aytiladi, dedik.
ّﻻﺍ ning 
oldidagi so‘z ya’ni unga qarab so‘zlangan ism esa «mustasno min’», deyiladi. 
Masalan, yuqoridagi 
ﺓﺬﻣﻼﺘﻟﺍ
«mustasno min’»dir. CHunki chiqish unga qarab 
so‘zlangan. CHiquvchi kishilar o‘quvchilar bo‘lgan. Masalan: 
ﺔﻗﺭﻭ ﻻﺍ ﺏﺎﺘﻜﻟﺍ ﺪﻤﺤﻣ ﻆﻔﺣ
desak, bunda mustasno min’ 
ﺏﺎﺘﻜﻟﺍ 
bo‘ladi. CHunki 
yodlash unga qarab so‘zlangan. Ana shu yodlangan 
ﺔﻗﺭﻭ
esa mustasno bo‘ladi, 
negaki u yodlanmay qolgan. 


Mustasno min’ ba’zi vaqt zikr etiladi, ba’zi vaqtda esa zikr etilmaydi. 
Masalan, 
ﺪﻬﺘﺟﺇ ﺎﻣ
ﺪﻟﺎﺧ ﻻﺇ
u deganda, mustasno min’ zikr etilmagan. 
Mustasno min’ zikr etilgan kalomga «tom», deyiladi. Zikr etilmaganiga 
«noqis», deyiladi. 
ﻻﺍ ning oldidagi jumlada nafiyni (inkorni) anglatadigan biror narsa bo‘lsa, unga 
«manfiy», deyiladi. Nafiyni anglatadigan narsa bo‘lmasa, «musbat», deyiladi. 
Masalan
ﺪﻟﺎﺧ ﻻﺍ ﺏﺎﺘﻜﻟﺍ ﻦﻣ ﺓﺬﻣﻼﺘﻟﺍ ﺝﺮﺧ

misolida, kalom musbat bo‘lgan. 
ﺪﻟﺎﺧ ﻻﺍ ﺏﺎﺘﻜﻟﺍ ﻦﻣ ﺓﺬﻣﻼﺘﻟﺍ ﺝﺮﺧ ﺎﻣ

misolida kalom manfiy bo‘lgan. Mustasno kalom 
tom va musbat bo‘lganda, mansub bo‘ladi. Boshqa vaqtlarda o‘rniga qarab marfu’, 
mansub, majrur bo‘lishi mumkin. 
ﻝﺎﺨﻟﺍ
Jumlada fo’il va maf’ulning hay’at (holat) va kayfiyatini 
bayon qilish uchun zikr qilingan ismga "hol", deyiladi. 
Masalan 
ُﺖْﻳَﺃَﺭ ،ﺎًﺒِﻛﺍَﺭ ﺩ ْﻱَﺯ َءﺎَﺟ
ﺎًﺴِﻟﺍ َﺝ ﺍًﺮْﻜَﺑ
kabi. 
Bir jumlada hol zikr qilinsa, ish bajarilgan vaqtda fo’il 
yoki maf’ul qanday hay’atda bo‘lgani tushuniladi. 
Hollar "Qanday hay’atda? "Qanday kayfiyatda? kabi savollarga 
javob hukmida zikr qilinadi. O‘zbek tiliga tarjima qilinganida 
(-gan holda) kabi iboralar bilan ta’bir qilinadi. 
Masalan: 
ﺎًﺒِﻛﺍَﺭ ﺩ ْﻱَﺯ َءﺎَﺟ ،ﺩ ْﻱَﺯ ءﺎَﺟ َﻒْﻴﻛjumlalarida bo‘lgani kabi. 
Qoida: Har bir hol mansub bo‘ladi. 
Masalan: 
ِﺒِﻛﺍَﺭ ُﻝﺎَﺟِﺭ ﻝﺍ َءﺎَﺟ ،ِﻦْﻳ َﺐِﻛﺍَﺭ ِﻦْﻴَﻠُﺟﱠﺮﻟﺍ َءﺎَﺟ ،ﺎًﺒِﻛﺍَﺭ ُﻞُﺟﱠﺮﻟﺍ َءﺎَﺟ
ِﺕَءﺎَﺟ ، َﻞِﺟﺍَﺭ ﺓَﺃْﺮَﻤْﻟﺍ ِﺕَءﺎَﺟ ،َﻦﻴ
َﻳ ﺕَﺃْﺮَﻤْﻟﺍ
ﺕ َﻼِﺟﺍَﺭ ءﺎَﺳ ﻥ ﻝﺍ ِﺕ ءﺎَﺟ ،ِﻦْﻳ َﺖَﻠِﺟﺍَﺭ ِﻦ
Holning mavsufiga "sohibi hol", deyiladi. 
Masalan: 
ﺎًﺒِﻛﺍَﺭ ﺩ ْﻱَﺯ َءﺎَﺟjumlasidagi ﺩ ْﻱَﺯ- sohibi holdir. 
Qoida: Muzakkar va muannas bo‘lishda hol o‘z sohibiga 
ergashadi. 


Masalan: 
ﺎًﺒِﻛﺍَﺭ ُﻞُﺟﱠﺮﻟﺍ َءﺎَﺟ ، َﻞِﺟﺍَﺭ ﺓَﺃْﺮَﻤْﻟﺍ ِﺕَءﺎَﺟkabi. 
Qoida: Hollar har doim nakra bo‘ladi. YUqoridagi jumlalar 
bunga misol bo‘la oladi. 
Ammo 
ﻩَﺪْﻬﺟ ﺩ ْﻱَﺯ ُﻪَﻠَﻋ َﻑ ،ُﻩَﺪْﺣَﻭ ﺍًﺪْﻳَﺯ ُﺖْﻳَﺃَﺭjumlalaridagi ﻩَﺪْﺣَﻭva ْﻬﺟ
ﻩَﺪ lafzlari 
zohiridan ma’rifa bo‘lsa-da, aslida nakradir, deb aytiladi. 
CHunki, 
ُﻩَﺪْﺣَﻭni, ﺍًﺩِﺮَﻓ ْﻦُﻣdeb, ُﻩَﺪْﻬﺟni, ُﻣ
ﺍًﺪِﻬَﺘ deb, ta’vil qilingan. 
Hol fo’il yoki maf’ulning holi bo‘lishi e’tibori bilan 
ikki turlidir. 1. Fo’ilning holi. 2. Maf’ulning holi. 
Fo’il hollarining misollari 
ِﺮُﺿ ،ﺎًﻤﺴﺒﺘﻣ ﺩ ْﻱَﺯ َﺮَﻈَﻧ ،ﺍًﺩِﺮَﻓ ْﻦُﻣ ﺩ ْﻱَﺯ َﺲَﻠَﺟ ،ﺎًﺴِﻟﺎَﺟ ﺩ ْﻱَﺯ َﻞَﻛَﺃ ،ﺎًﻴِﺷﺎَﻣ ﺩ ْﻱَﺯ َءﺎَﺟ ،ﺎًﺒِﻛﺍَﺭ ﺩ ْﻱَﺯ َﺐَﻫَﺫ
ﱡﺹ ﻞﻟﺍ َﺏ
،ًﻻﻮُﻠْﻐَﻣ 
َﻣ ﺩ ْﻱَﺯ َﺐَﻫَﺫ
َﻓ ﺩ ْﻱَﺯ َﻢﱠﻠَﻜَﺗ ،ﺍًﺭﻭُﺮْﺴَﻣ ﺩ ْﻱَﺯ َﻊَﺟَﺭ ،ﺎًﻧﻭُﺰ
ﺩ ْﻱَﺯ َﻊَﺟَﺭ ،ﺎًﻘﻴِﻔَﻣ ﺩ ْﻱَﺯ َﺐَﻫَﺫ ،ﺎًﻧﺎَﻳْﺮُﻋ ﺩ ْﻱَﺯ َﻡﺎَﻧ ،ﺎًﺣِﺮ
ﺩ ْﻱَﺯ َﺭﺎَﺳ ، َﻥﺍَﺮْﻜَﺳ 
ﺎًّﻳ ِﻦَﻏ ﺩ ْﻱَﺯ َﻊَﺟَﺭ ،ﺍًﺮﻴِﻘَﻓ ﺩ ْﻱَﺯ َﺐَﻫَﺫ ،ﺎًﻌﻳِﺮَﺳ. 
Maf’ul hollarining misollari 
َﻛ ﺍًﺪْﻳَﺯ ُﺖْﺟﱠﻭَﺯ ،ﺎًﺴِﻟﺎَﺟ ﺍًﺪْﻳَﺯ ُﺖْﺑَﺮَﺿ ،ﺎًﺒِﻛﺍَﺭ ﺍًﺪْﻳَﺯ ُﺖْﻳَﺃَﺭ
ﺍ ُﺖْﺑِﺮَﺷ ،ًﻼْﻬ
َ ُﺖْﻠَﻛَﺃ ،ﺍًﺩِﺭﺎَﺑ َءﺎَﻤْﻟ
ﺍًﺪْﻳَﺯ ُﺖْﻴِﻘَﻟ ،ﺎًﺴِﺑﺎَﻳ
َﻣ ﺍًﺪْﻳَﺯ ُﺖْﻳَﻭﺍَﺩ ،ﺎًﻣﻮُﻤْﻐَﻣ
ﺍًﺪْﻳَﺯ ُﺖْﻳَﻭﺍَﺩ ،ﺎًﻣﻮُﻤْﻐ
َﻋﺃ ،ﺎًﻣﻮُﻣ
ﺏَﺭ ،ﺍًﺮﻴِﻘَﻓ ﺍًﺪْﻳَﺯ ُﺖْﻨ
ْﻳَﺯ ُﺖﻳَﺃَﺭ ،ﺎًّﻳ ِﺐَﺻ ﺍًﺪْﻳَﺯ
َﺕ َﻕ ،ﺎًﻧ ﺎَﻳْﺮُﻋ ﺍًﺪ
َﻟﺍ ُﺖْﻟ
ُﺖْﺒِﻛَﺭ ، َﻢِﺋﺎَﻧ ﱠﻲ
ْﺸَﺗ َﻻَﻭ ﺍًّﺭﺎَﺣ َﻡﺎَﻌﱠﻄﻟﺍ ﻞُﻛْﺄَﺗ َﻻ ،ﺎًﺟﺮْﺴُﻣ َﺱَﺮَﻔْﻟﺍ
َﺕ ﻻ ،ﺍًﺩِﺭﺎَﺑ َءﺎَﻤْﻟﺍ ِﺏَﺮ
ﺍًﺪْﻳَﻭُﺭ
)
ﺎًﺋ ﻲِﻄَﺑ( 
Ba’zi hollar ismi masdar siyg‘asida bo‘ladi. Lekin u 
masdarlarning har biridan ismi fo’il ma’nosi iroda qilinadi. 
Masalan: 
ﺍًﻮْﻬَﺳ ُﺕْﺮَﻄْﻓﺃ)ﺎًﻴِﻫﺎَﺳ( ًﺍ ﻂَﺧ ُﺖْﻠَﻣﺃ ،)ﺎًﻨِﻁﺎَﺧ( ﺍًﺮْﻬَﺟ ُﺕْﺃَﺭ َﻕ ،)ﺍًﺮِﻫﺎَﺟ(
ُﻣ ُﺕْﺃَﺭ َﻕ ،
َﺕ َﻑﺎ
)
ُﻣ
ِﻑﺎ ( ﺎًﻨَﻠَﻋ ُﺕْﻮَﻋَﺩ ،) ْﻊُﻣ
ﺎًﻨِﻟ( ُﺕْﺭَﺭ َﻑ ، 
ﺎًﻓْﻮَﺧ)ﺎًﻔِﺋﺍ َﺥ( ﺍًﺭﺍَﺭ ْﻚَﺗ ُﺖْﻟ ﺉ َﺱ ،)ﺍًﺭِﺭ َﻚُﻣ( َﺗ َﻦَﻤﱠﺛ ﻝﺍ ُﺖْﻀَﺑ َﻕ ،
ﺎًﻣﺎ
)
ﺎًّﻣﺎَﺗ(
َﻛ َﻦْﻳﱠﺪﻟﺍ ُﺖْﻴَﻄْﻋﺃ ،
ًﻻﺎَﻤ
)
ﻼِﻣﺎَﻛ(. 
Hol faqat "maf’uli bih"ga xoslangan emas. Gohida 
fo’ilning yoki maf’ulning muzofun ilayhlari bo‘lgan ismlarning 
ham hollari zikr qilinadi. Masalan: 
َﻋ ْﺖَﻌﱠﻣَﺪَﺗ
ِﺳ ،ﺎًﻈِﻋﺍَﻭ ِﻡﺎَﻣ ِﻹﺍ ﺎَﻧ ْﻲ
ﺍًﺭﱠﺮَﻘُﻣ ﺱِﺭ َﺪُﻤْﻟﺍ َﺕْﻮَﺻ ﺎَﻨْﻌ
kabi. 


Kam-kam mubtado va xabarlarning ham hollari bo‘ladi. 
Masalan: 
ﺎًﻤِﺋﺎَﻗ ﺩ ْﻱَﺯ ﺍَﺬَﻫ ،ﺎًﺴِﻟﺎَﺟ ﻞِﻛﺁ ﺩ ْﻱَﺯkabi. 
Hollar ko‘pincha ismi sifatdan bo‘lsa-da, ba’zan ismi 
zotlarning ham hol bo‘lgani ko‘rinadi. 
Masalan: 
ُﺑ َﺮﻤﱠﺘﻟﺍ ُﺖْﻠَﻛﺃ ،ﺎًﺒَﻁُﺭ َﺮﻤﱠﺘﻟﺍ ُﺖْﻠَﻛﺃ
ﺎًﺒْﻁُﺭ ُﻪْﻨِﻣ ُﺐَﻴْﻁﺃ ﺍًﺭ ْﺲُﺑ ﺍَﺬَﻫ ،ﺍًﺮْﺴ
ِﺟ
ﺎًﻌَﻣ ،ﺍًّﺮُﻁ ،ًّﻼُﻛ ،ﺎًﻣﻮُﻤُﻋ ، َﺐِﻁﺎَﻗ ، َﻕﺎَﻛ ،ﺎًﻌﻴ lafzlari ham 
ُﻣ
ﺍ ًﻊِﻤَﺘ yoki 
َﻣ
َﻦﻴِﻌِﻤَﺘ ma’nosida 
bo‘lib, hol bo‘ladi. Masalan: 
ِﺟ َﻡْﻮَﻘْﻟﺍ ُﺖْﻣَﺮْﻛَﺃ
،ﺍًّﺮُﻁ ،ًّﻼُﻛ ،ﺎًﻣﻮُﻤُﻋ ، َﺐِﻁﺎَﻗ ، َﻕﺎَﻛ ،ﺎًﻌﻴ
ﺎًﻌَﻣ
َﺭﺎَﺸُﻋ ،َﺮَﺸَﻌَﻣ... َﺙَﻼَﺛ ،َﺚَﻟ َﺚَﻣ( ( lafzlari ham ) ﺓَﺮْﺸَﻋ ﺓَﺮْﺸَﻋ... َﺙَﻼَﺛ َﺙَﻼَﺛ( ma’nosida 
bo‘lib, hol bo‘ladi. 
Masalan: 
َﺮَﺸَﻌَﻣ ُﻡْﻮَﻘْﻟﺍ َﻞَﺧَﺩ ، َﺭﺎَﺸُﻋ ُﻡْﻮَﻘْﻟﺍ َﻞَﺧَﺩ ،َﺚَﻟ َﺚَﻣ ُﻡْﻮَﻘْﻟﺍ َﻞَﺧَﺩ ،َﺙَﻼَﺛ ُﻡْﻮَﻘْﻟﺍ َﻞَﺧَﺩ 
Ba’zi jumlalarda 
ﺮﻴَﻏlafzi mansub ko‘rinishda hol bo‘lib, undan 
keyingi ism muzofun ilayh bo‘lib majrur bo‘ladi. Masalan: 
ﺩ ﻱَﺯ َﺐَﻫَﺫ 
ﺭ ﻭُﺮْﺴَﻣ َﺮﻴَﻏ ﺍًﺪﻳَﺯ ُﺖﻴِﻘَﻟ ،ﻡ ِﺉﺎَﻗ َﺮﻴَﻏ ﺍًﺪﻳَﺯ ُﺖْﻳﺃَﺭ ،ﺱ ِﻝﺎَﺟ َﺮﻴَﻏ ﺩ ﻱَﺯ َﻞَﻛﺃ ،ﺏ ِﻙﺍَﺭ َﺮﻴَﻏ 
Ish-harakat sodir bo‘lish vaqtida fo’il yoki maf’ul bihning holatini bayon 
qilgan har bir ism «hol», bo‘ladi 
M: 
ﺎﺴﻟﺎﺟ ﺏﺎﺘﻜﻟﺍ ﺪﻤﺤﻣ ﻆﻔﺣ
- Muhammad kitobni o‘tirgan holda yodladi 
(yoki 
ﺎﺤﻴﺤﺻ ﻪﻈﻔﺣ
uni to‘g‘ri yodladi) jumlasidagi «
ﺎﺴﻟﺎﺟo‘tirgan holda» yoki 
«
ﺎﺤﻴﺤﺻ
to‘g‘ri» so‘zlari «hol», deb ataladi. 
Agar biz: «Amin suvni ichdi» deb aytsak, gap to‘g‘ri 
bo‘ladi, biroq bu gapda ichish vaqtida fo’ilning yoki maf’ul 
bihning holati ma’lum bo‘lmaydi. 
ءﺎﻤﻟﺍ ﻦﻴﻣﺃ ﺏﺮﺷ
ﻤﺋﺎﻗ

«Amin suvni turgan holatda «turib ichdi» 
desang, Aminning ichish vaqtidagi holatini bayon qilgan 
bo‘lasan. 
ﺎﻤﺋﺍﺭ ءﺎﻤﻟﺍ ﻦﻴﻣﺃ ﺏﺮﺷ
«Amin suvni toza holida ichdi» desang ichish 


vaqtida suvni holatini bayon qilgan bo‘lasan. SHunga binoan 
UJIS 
(turgan holda) 
va 
CBI
j (toza holda) so‘zlari «hol», deb nomlanadi. «Hol» nasb holatida bo‘ladi. 
SHu kabi
ﺎﻤﺋﺎﻗ ﺱﺭﺪﻟﺍ ﺪﻤﺤﻣ ﺃﺮﻗ
,
ﺎﻘﺋﺍﺭ ءﺎﻤﻟﺍ ﺪﻳﺮﻓ ﺏﺮﺷ
degandagi
ﺎﻤﺋﺎﻗ
,
ﺎﻘﺋﺍﺭ
kabi. 
Bulardan avvalgisi o‘qish fe’li voqe’ bo‘lganida Muhammadning, ya’ni fo’ilning 
qanday holda bo‘lganini, ikkinchisi, ichish fe’li voqe’ bo‘lgan vaqtda suvning, 
ya’ni maf’ulning qanday holda bo‘lganini bildirgan. SHuning uchun bular hol 
bo‘ladi. 
Hol umuman nakra ismda bo‘ladi. Ma’rifa ismning hol bo‘lishi juda ham 
ozdir. 
ﻙﺪﺣﻭ ﻑﺮﺼﻧﺍ
degandagi 
ﻙﺪﺣﻭ
kabi. 
Hol mufradda va jumlada bo‘ladi. Jumla bo‘lganda jumlai fe’liyya va jumlai 
ismiyya bo‘ladi. 
ﻰﺘﻓ ﺖﻧﺃﻭ ﻢﻠﻌﻟﺍ ﺐﻠﻁﺃ ¸ﺾﻛﺮﻳ ﻡﻼﻐﻟﺍءﺎﺟ
degandagi 
ﺾﻛﺮﻳ
 
hamda 
ﻰﺘﻓ ﺖﻧﺃﻭ
jumlalari kabi. Hol jumlai ismiyya bo‘lganda, oldida ko‘p vaqt «vov» bo‘ladi. 
YUqoridagi 
ﻰﺘﻓ ﺖﻧﺃﻭ
 
kabi. Bu vovga «vovi holiyya», deyiladi. 
Tanbeh: Holni bilish uchun fe’lning oldiga 
ﻒﻴﻛ 
(qanday) savolini keltirib qarash 
kerak. Agar shunga javob bo‘lishga yarasa, u hol bo‘ladi. Masalan, yuqoridagi 
misollarda fe’lning oldiga 
ﻒﻴﻛ
keltirib, 
؟َءﺎﻤﻟﺍ ﺪﻳﺮﻓ ﺏﺮﺷ ﻒﻴﻛ ؟ﺱﺭﺪﻟﺍ ﺪﻤﺤﻣ ﺃﺮﻗ ﻒﻴﻛ
deb savol bersak, avvalgisiga 
ﺎﻤﺋﺎﻗ
T35

35T
ikkinchisiga 
ﺎﻤﺋﺍﺭ
javob bo‘lishga yaraydi. 
Quyidagi hollardan fo’ilning holatini bildirganlari va maf’ulning holatini 
bildirganlarni ajrating. 

Download 230,11 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish