«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

Tajriba natijalari tahlili
. Har xil fazadagi (stadiya) gelmintlarining son 
miqdori (korrelyatsiyasi) kelib chiqishi ekzogen va endogen xarakterga ega bo‘lgan 
bioekologik omillarga mos kelishi aniqlandi. Bizning tadqiqotlarimiz natijasini 
adabiyotlardagi gelmintlarni hayot sikllari, defenetiv, ekologiya gelmintlarni oraliq 
va rezervuar xo‘jayini bilan solishtirib tahlil qilish asosida tekinxo‘r gelmintlarni 
sirkulyatsiya yo‘llari aniqlandi. Qaysiki, u ekologik parazitologiyada ya’ni 
“tekinxo‘r-xo‘jayin” tizimini o‘rganishda asosiy yo‘nalish bo‘ladi. 
Tabiatda xalq-xo‘jaligiga va insonlar salomatligiga katta zarar yetkazadigan 
parazit organizmlar ko‘p tarqalgan bo‘lib, ularni o‘rganish va qarshi kurash 
choralarini ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega. Gelmintlar juda keng tarqalgan 

---

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
55 
bo‘lib, ularning 3000 dan ortiqroq turi chorva mollarda, yovvoyi hayvonlarda, hamda 
qishloq xo‘jalik ekinlarida, shuningdek odamlarda parazitlik qilib hayot kechiradi. 
Hozirgi vaqtda tabiatda tekinxo‘rlarni rezervuar xo‘jayinlari mavjudligi 
ma’lum, qaysiki o‘z organizmida gelmintlarni uzoq vaqt davomida saqlab keyin 
boshqa hayvonlarga o‘tkazadi. Shu tufayli biogeotsenozda bioxilma-xillikni saqlash 
imkoniyati tug‘iladi. Bu borada Reptilia sinfining vakillari kata ahamiyatga ega. 
Hozirga qadar gelmint turlarini tarkibi, hayot sikllari O‘zbekistonni har xil 
biogeotsenozida sestoda, trematoda sudraluvchilarni tekinxo‘r xo‘jayini sifatida 
qanday funksional tizimida shakllanganligi to‘liq o‘rganilmagan. O‘zbekiston 
sudraluvchi hayvonlarini gelminlarini, tur tarkibini strukturasini, sudraluvchilarni 
gelmintlarini hayot sikllari geteroksen tipdagi rivojlanishlarini, tekinxo‘r gelmintlarni 
populyatsiyadagi dominant turlarni o‘rganish muhim ahamiyatga ega. 
Sudraluvchilarni gelmintlarini strukturasi va hayot sikllarini o‘rganish har xil 
biotsenozda tekinxo‘r gelmintlarni sirkulyatsiya qonuniyatlarini aniqlashda muhim 
ahamiyatga ega. Shuningdek tekinxo‘r, oraliq-rezervuar xo‘jayin, defenetiv xo‘jayin 
tizimlarini qonuniyatlarini aniqlash imkoniyatini beradi. 
Sudraluvchi hayvonlarni tanasida rivojlanuvchi tekinxo‘r gelmintlardan uy 
hayvonlari hamda odamlarda kasallik tarqatuvchi dipillidioz, mezotsestoidoz, 
gangilonematoz, spirotserkoz va boshqa turlari ham bor. 
Parazit chuvalchanglar orqali bugungi kunda ayrim sudraluvchilar qirilib 
ketmoqda. Shularni hisobga olgan holda sudraluvchilar tanasida topilgan ba’zi 
gelmintlarni hayot sikllarini o‘rganish maqsadga muvofiqdir.