Ўқув қўлланма


Антецедент водийларнинг шаклланиши



Download 0,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet18/44
Sana06.07.2022
Hajmi0,73 Mb.
#744886
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   44
Bog'liq
4. Ўқув қўлланма

Антецедент водийларнинг шаклланиши.
Ўзан эрозияси 
кечаётган водийга перпендикуляр тарзда тоғ тизмалари шаклланиши 
туфайли антецедент водийлар юзага келади. Чунки тектоник харакат 
туфайли кўтарилаётган тоғ массивини дарё табора емира боради. Тоғ 
эса кўтарилишда давом этаверади. Кўтарилиш даражасига кўра емириш 
кучи шиддатлироқ кечиши учун, дарё ўзани йўналишида икки 
томонлама очиқ антецедент (лотинча antecedo – ёши улуғ демоқ) водий 
юзага келади. Бу туркумдаги водийга нисбатан кўтарилаётган тоғ 
тизмаси ёш бўлгани учун шундай аталади. Туркистон ва нурота тизмаси 
туташган нуқта, яъни Илонўтти водийси бўйлаб худди шундай 
антецедент водий шаклланган. Демак, бу ерда антецедент водий ҳосил 
қилувчи Сангзор дарёси ўзининг йўналишида кўтарилган Туркистон тоғ 
тизмасига нисбатан қадимгироқ экан. Шу боисдан у ўз йўлида кўтарила 
бошлаган Туркистон тизмаси деб аталувчи баландликни кесиб ўтган. 
Ўзан эрозияси туфайли шаршаралар, остоналар, исполин қозонлар 
шаклланади. 
Ёнлама эрозия.
Ўзан эрозияси сусая борган сари ёнлама эрозия 
кучая боради. Натижада дарё водийси кенгая бошлайди. Дарё олиб 
келаётган ётқизиқларнинг ўрнашиб қолиш даражаси оша боради. 
Ёнлама эрозия баъзан қирғоқ эрозияси деб ҳам аталади. Чунки 
дарё суви кўпроқ қирғоқларни емириб оқади. Натижада дарё оқаётган 
ўзан илон изини эслатувчи эгри-бугри йўналиш касб этади. Улар 
меандралар
деб аталади. 
Меандра
тушунчаси Кичик осиёда эгри-бугри 
из солиб оқадиган Катта Мендерес дарёси номидан олинган. 


43 
Дарё қирғоғини емириш жараёнида қирғоқ бўйлаб ётиқ соҳиллар 
ўрнида тик жарликлар вужадга келади. Бу ҳолат кўпроқ дарё лёссли ёки 
қумоқ ётқизиқлардан иборат тўлқинсимон юза ҳосил қилувчи 
текисликларни кесиб ўтиш жараёнида шаклланиши хусусиятлидир. 
Ушбу жараён айрим ҳолатларда махаллий халқ терминларига айланган 
ва ўша жойда кенг тарқалганлигидан далолат беради. Масалан дегиш 
ёки дейгиш шундай хил табиий географик терминлари сирасидандир. У 
аслида дагиш Хоразм лахжасида даг-таг, иш-иш ювиш, дарёнинг иши 
мазмунини беради ва ушбу жараённинг моҳиятини тўлиқ очиб бера 
олади. Чунки оқим (амударёнинг суви) дастлаб қирғоқнинг сув 
юзасидан қуйи қисмини емира бошлайди, натижада ғовакдор 
бўлганлиги учун унинг устки қисми ўпирилиб тушади ва шиддатли 
оқим таъсирида оқиб ювилиб кетади. 

Download 0,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   44




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish