T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 274 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
, (5) 
 
Linzaladagi sinish orqali ham optik tasvirlarni yaratish mumkin. 
Agarda, yorug‘lik katta sindirish ko‘rsatkichli 
n
1
muhitdan o‘tib kichik sindirish 
ko‘rsatkichli 
n
2
muhitda, misol uchun, shishadan suvga o‘tib tarqalsa, u holda 
2 - rasm. Har xil sindirish ko‘rsatkichli muhitlar chegarasida sinish hodisasi. 
bo‘lib, singan nur normaldan uzoqlashadi va 
i
2
sinish burchagi 
i
1
tushish burchagidan katta 
bo‘ladi (
2 – rasm
). 
2
2
1
1
sin
sin
i
n
i
n

1
sin
sin
2
1
1
2


n
n
i
i

---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 275 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Tushish burchagi oshishi bilan sinish burchagi asta-sekin osha boradi va qandaydir 
chegaraviy tushish burchagi qiymatida (
i
1 
- 
i
cheg.
chegaraviy burchakda) sinish burchagi 
ga tenglashadi.
i
1 
= 
i
cheg.
holatda tushayotgan nur to‘liq qaytadi (
3 - rasm
). 
Demak, tushish burchagining 
i
cheg.
qiymatlarida to‘la qaytish hodisasi kuzatiladi. 
Chegaraviy tushish burchagi 
shartdan topiladi. 
,
(6) 
To‘la qaytish hodisasi, yorug‘lik optikaviy zich muhitdan zich bo‘lmagan muhitga o‘tganda, 
kuzatiladi. 
3 – rasm
.
Ikki muhit chegarasida nurning to‘la qaytishi. 
Geometriyaviy optika elementlari 
Yorug‘likning 
tarqalish 
qonunlarini 
yorug‘lik 
nurlari 
tushunchalari 
orqali 
o‘rganiladigan optika bo‘limi 
geometriyaviy optika
 
deb ataladi. 
Yorug‘lik nurlari deb, to‘lqin sirtlariga normal bo‘lgan chiziqlar bo‘yicha 
tarqaladigan yorug‘lik energiyalari oqimiga aytiladi. 
Linzalar deyilganda, ikkita sirt bilan chegaralangan tiniq jismlar tushuniladi. Ikkita 
sirtdan biri, odatda, sferik yoki tsilindrik, ikkinchisi–sferik yoki yassi bo‘lishi mumkin. Bu 
sirtlar yorug‘lik nurini sindirib, buyumlarning optik tasvirini shakllantirishi mumkin. Odatda 
linzalar shisha, kvarts, kristall va plastmassa moddalaridan tayyorlanadi.
2

2
2


i
2
sin
sin
2
1

n
i
n
cheg

21
1
2
.
sin
n
n
n
i
cheg



---