Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

саралаш, транспортга ортиш, ташиш ва сақлаш 
харажатлари қўшимча муомала харажатлари 
ҳисобланади. 
Муомала харажатларинингбу 
турлари ишлаб чиқариш харажатларининг давоми ҳисобланиб, товар қийматига киради ва 
унинг қийматини оширади. Харажатлар товарлар сотилгандан кейин олинган пул тушуми 
суммасидан қопланади. 
Cоф 
муомала 
харажатлари 
товарни 
сотиш 
билан 
боғлиқ 
бўлиб, 
сотувчиларнингмаоши, маркетинг (истеъмолчилар талабини ўрганиш), реклама ва шу 
каби харажатлардан иборат бўлади. 
Соф муомала харажатлари товар қийматини оширмайди 
ва ишлаб чиқариш жараёнида яратилган товарни сотгандан кейин олинган фойда ҳисобидан 
қопланади. 
Маржиналистик сарф-харажатлар назарияси бўйича корхона ишлаб чиқариш 
жараёнида фойдаланиладиган ресурслар ўз ресурслари ёки жалб қилинган ресурслар бўлиши 
мумкин. Шунга кўра харажатлар ички ёки ташқи харажатларга бўлинади(11.2-расм). 
Ташқи харажатлар корхона томонидан зарур ресурс ва хизматларни ташқаридан 
тўлов асосида жалб этиши учун сарф қилинган харажатлардир. 
Бундай харажатларга 
ёлланма ишчилар иш ҳақи, хомашё ва материаллар учун тўловлар, кредит учун фоиз 
тўловлари, ижарага олинган ер учун рента, транспорт хизмати ва бошқа ҳар хил хизматлар 
учун тўловлар киради. Ташқи харажатлар тўлов ҳужжатлари билан расмийлаштирилади, шу 
сабабли бухгалтерия харажатлари деб ҳам аталади. 
Муомала харажатлари 
Қўшимча муомала 
харажатлари 
Соф муомала 
харажатлари 
Ишлаб чиқариш харажатлари 
Амортизация ва ҳ.к. 
Иш ҳақи 
Ёнилғи ва мойлаш 
материаллари 
харажатлари 
Хомашё 
харажатлари 
УМУМИЙ 
ХАРАЖАТЛАР 

---