Т а т у фарғона филиали Қарши 2016 тизимли дастурлаш маърузалар матни

Лексик таҳлил. Лексик таҳлил давомида дастур матни чапдан ўнгга томон символма-
символ кўриб чиқилади ва символлар лексемаларга бирлаштирилади. Эслатиб ўтамиз 
дастурнинг маънога эга энг кичик тузилмаси лексема деб аталади. Дастурда лексема 
сифатида калит сўзлар (маъноси олдиндан тайин қилинган идентификатор), 
идентификаторлар, сонлар, арифметик, мантиқий ёки бошқа турдаги амал белгилари 
келиши мумкин. Лексик таҳлил давомида компилятор лексемалар рўйхатини қуради. 
Ушбу рўйхатда лексемма, унинг тури ва бошқа информация сақланади. Шунингдек агар 
лексема идентификатор бўлса, у ҳолда бу лексема идентификаторлар рўйхатига ҳам 
қўшилади. Лексик таҳлилчининг ишлаш тартиби қуйидаги 2-расмда тасвирланган. 
Расм 5. Лексик таҳлилчининг ишлаш тартиби. 
Синтаксис таҳлили. Синтаксис таҳлили учун бошланғич маълумот лексеммалар рўйхати 
бўлиб ҳисобланади. Синтаксис таҳлили давомида компилятор қиладиган иш – 
лексеммалар рўйхати асосида тилнинг тўғри синтаксис конструкцияси, масалан бирор 
оператор, ифода, таърифлаш конструкцияси ва ҳакозолар тўғри қурилганлигини 
текширишдан иборат. Масалан қуйидаги лексеммалар кетма-кетлигини кўриб чиқайлик: 
for i:=1 do 5 to end begin; 
Лексик таҳлилчи ушбу занжирда ҳеч қандай хатоликни пайқамайди, чунки барча 
лексемалар Pascal тили қоидалари мос, ёки Pascal тилидаги калит сўзлар ҳисобланади. 
Операторнинг нотўғри ёзилганлиги синтаксис таҳлили пайтида аниқ бўлади. Эслатиб 
ўтамиз юқоридаги занжирнинг тўғри кўриниши
for i:=1 to 5 do begin end; 
шаклида бўлиши керак. Албатта синтаксис таҳлил пайтида ҳам учраган хатоликлар 
юқорида айтилган тарзда қайта ишланади. 
Семантик таҳлил. Семантик таҳлил давомида бошланғич тилнинг семантик қоидалари 
кўра дастурнинг тўғрилиги текширилади. Одатда бундай қоидалар синтаксис қоидалари 
аниқловчи формал грамматика орқали ифодаланмайди
2
. 
Масалан семантик қоидалар 
қаторига идентификаторларни ишлатишдан олдин эълон қилинганлиги, арифметик 
ифодада, қиймат беришда, функция ёки процедура чақирувида аргументларнинг формал 
параметрларга тип ва сон жиҳатдан мослиги, шартсиз ўтиш операторларнинг тўғри 
2
Семантик қоидаларни ҳам аксарият ҳолларда формал грамматика орқали аниқлаш мумкин. Лекин унда 
тилнинг синтаксиси ва демак фарқловчининг ҳам мураккаблиги бир-неча баробар ортиб кетади.

---

қўлланилганлиги
3
текширилади. Семантик таҳлил қисман синтаксис таҳлил фазасида, 
қисман код генерациясига тайёргарлик фазасида амалга оширилади. Биз семантик 
таҳлилни код генерацияси билан боғлиқ ҳолда ўрганамиз.