|
Qisqacha xulosa
Yukorida aytib utilgan metodologik va metodik uslublar milliy psixologiyani
urganishda fakat asosiylari xolos,chunki millatning ku’ kirralik ‘sixik xolatini
urganishda yana ko’plab usullardan foydalanish mumkin, bu narsa tadkikotning
maksadlariga, tadkikotchining esa uslubiy tayergarlik darajasiga boglik.
Ayniksa, milliy steriotiplarni aniklashda millatning tilini barcha tilshunoslik
uslublari bilan urganib chikish xam juda kimmatli mahlumotlar tu’lash imkonini
beradi. CHunki til u yeki bu millat vakilining uzi millatga xos milliy
kadriyatlarni, sterioti’larni uzlashtirishda asosiy vosita rolini uynaydi. SHuning
uchun xam etno’sixolog uz tadkikotlarini tilshunos, etnograf, etnolog, sotsiolog,
tarixchi xamkorligida utkazadi.
31
Xulosa
Har qanday guruhni uning a`zolarining o’zaro birgalikdagi harakati jarayonida hosil
bo’ladigan kommunikativ shahobcha sifatida talqin qilish mumkin.
Guruhga sociometrik jihatdan yondashilgan tavdirda hayrihohlik va yoqtirmaslik
shaxslararo munosabatlar istamasida tanlashning asosiy omili bo’lishni, munosabat
bog’lashni, ishlashni, dam olishni, vaqtichog’lik qilishni hohlagani uchun tanlaydi.
Lekin hayrihohlikka bir kishi boshqasini alohida ajratib ko’rsatishiga, guruhni o’zi
uchun eng muhim belgilar bo’yicha tabaqalashtirgan holda ko’pchilik orasidan tanlab
olishga yagona asos sifatida qaramaslipgkerak.
Kishining o’z guruhi o’zini qurshab turgan voqeilikda mo’ljal olish manbai sifatida
munosabatda bo’lishi uning eng muhim xususiyatlaridan biridir. Bu tendenciya
mehnat taqsimotining qonuniyatli oqibati hisoblanadi. Birgalikdagi faoliyatning har bir
ishtirokchisi ushbu faoliyatning ahamiyatiga molik shart-sharoitlariga, maqsadlari va
vazifalariga, umumiy ishga har bir kishining va uning o’zi qo’shgan hissasiga
beriladigan bahodan, o’z shaxsining umumiy fikrida aks etgan bahodan manfaatdordir.
Bularning hammasi shaxslararo munosabatlar umumiy ish vositasida, uning jamoa
oldiga jamiyat tomonidan chiqqan mazmuni va qadriyatlari orqali namoyon
bo’ladigan jamoaga ko’proq hos bo’ladi. Individ guruh a`zolari bilan birgalikda o’zaro
faol harakat qila borgan va uning oldiga qo’yilgan konkret vazifalarni hal qila borgan
holda o’zining qimmatli niyatlariga ega bo’ladi.
Ularning o’zlashtirilishi shaxs faoliyati ustidan guruh tomonidan real amalga
oshiriladigan yoki shaxs guruhga mansub deb hisoblaydigan o’ziga hos nazorat olib
borishni taqozo etadi.
Guruhning qadriyatlariga, uning fikriga qarab mo’ljal olishi nuqtai nazari va bahosi
uning uchun juda ham muhim bo’lgan kishilar doirasini alohida ajratib olishga majbur
qiladi.
Bunday odamlar o’ziga hos prizma bo’lib xizmat qiladiki, shu tufayli o’zi uchun
ahamiyatga molik ob`ektlarni, maqsadlarni, vazifalarni va boshqa odamlar
faoliyatining usullarini ko’rishga va baholashga - social percepciya amallarini
bajarishga intiladi. Bular uning uchun bamisoli o’zini ko’ra boshlaydigan
ko’zguga aylanadi. Aftidan, bularning hammasi shaxslararo munosabatlarda
afzal ko’rish va tanlashning sociometrik tadqiqotda uchramaydigan muayyan
principlarini taqozo etishi
kerak. Har qanday guruh to’zilishiga ko’ra guruh a`zolari nufo’zi va statusining o’ziga
hos darajasini aks ettiradi. Uning yuqori qismidan referentometrik va sociometrik
32
tarzda tanlanadigan shaxslar o’rin oladi, eng orqada esa noreferent va sociometrik
jihatdan surib chiqarilgan individlar turishadi. Mazkur ierarhiya
zinapoyasining eng yuqori bosqichida guruhning peshqadami (lideri)
joylashadi.
Peshqadam - bu shunday shaxsdirki, guruhning qolgan barcha a`zolari uchun
o’zlarining manfaatlariga dahldor bo’lgan hamda butun guruh faoliyatining
yo’nalishini va harakterini belgilab beradigan eng mas`uliyatli echimlarni qabul
qilishga haqli deb hisoblaydilar. Shunday qilib, peshqadam guruhning eng muhim
muammolariga qiyosan undagi eng ko’prok darajadagi referentlik egasi bo’lgan
shaxsdir. Peshqadam sociometrik «yo’lduz» bo’lishi ham va, aksincha, bunday
bo’lmasligi ham mumkin u tevarak-atrofdagilarning shaxsiy hayrihohligiga sazovor
bo’lmasligi ham mumkin, lekin agar u peshqadam bo’lsa, u holda uning tevarak-
atrofdagilar uchun referentliligi shubhasizdir. Peshqadam rasman guruhning rahbari
bo’lishi ham va, aksincha bo’lmasligi ham mumkin. Peshqadam bilan rahbarlikning
yagona bitta shaxsga to’g’ri kelishi maqbul hodisa hisoblanadi. Bordi-yu, agar bunday
muvofiqlik bo’lmasa, u holda guruh faoliyatining samaradorligi rasmiy rahbar bilan
norasmiy peshqadam yoki peshqadamlar o’rtasidagi munosabatlar qay tarzda yuz
berishiga bog’liq bo’ladi.
O’spirinlik yoshida o’quvchilarning shaxslararo munosabatlar sistemasi doirasida bir-
birlariga nisbatan talablari va orzu-umidlari ayniqsa keskin tusga kiradi. Ana shunday
hollarda yuqori sinf o’quvchilari jamoasidagi peshqadam ko’pincha namuna, sinfda
yuqori darajadagi referent shaxs bo’lib hisoblanadi, boshqa barcha o’quvchilar
o’zlarining va boshqalarning hatti-harakatlarini shularga qarab baholashadi. Ba`zan
pedagoglar va ota-onalar a`lochi o’quvchilar sinf jamoasi mavqeini egallaydilar,
degan yanglish fikrga tayangan holda ish tutadilar. Agar quyi sinflarda a`lochi
o’quvchi bilan jamoaning peshqadami maqomlari o’rtasida bevosita bog’lanish
sezilmaydi. Yahshi o’qishning o’zi tahsinga loyiq narsa, lekin a`lochi o’quvchi o’z
sinfdoshlari orasida peshqadamlik mavqeiga faol ko’maklashgan taqdirdagina ega
bo’lishi mumkin. Bu ayniqsa darsda muntazam jamoa tarzdagi o’quv ishini tashkil
etish jarayonida bo’ladi.
33
Do'stlaringiz bilan baham: | 
