Xojirasulov odilbek «andijon viloyati sanoat chiqindilari muammosi»

viloyati tumanlari  haqida  alohida  maqolalarga  q.;  masalan,  Asaka  tumani, 

Shahrixon tumani va boshqa Oʻzbekiston mustaqillikka erishgandan soʻng Andijon 

viloyatida,  boshqa  viloyatlarda  boʻlgani  kabi,  boshqaruvning  tarixiy  va  milliy 

shakli —  hokimlik  oʻrnatildi.  Natijada  hokimliklarda  koʻproq  mustaqillik,  oʻz 

hududida  oʻz  hukmi  va  soʻzining  taʼsirini  oshirish,  xoʻjalik  va  iqtisodiy 

boshqaruvda  qatʼiyat  bilan  ishlash  imkoniyatlari  paydo  boʻldi.  Hokimliklar 

hayotga  hamda  i.ch.ga  yaqinlashdilar.  Andijon  viloyati  hokimi  Oʻzbekiston 

Respublikasi  Prezidenti  tomonidan  tayinlanadi  va  lavozimidan  ozod  qilinadi 

hamda  viloyat  xalq  deputatlari  Kengashi  tomonidan  tasdiqdanadi.Bugungi  kunda 

Andijon 

viloyati 

hokimi 

Shavkat 

Abrmduraxmonov. 

Andijon 

viloyati 

Respublikada alohida ahamiyatga ega. Katta-katta zavod va fabrikalar aynan 

Tabiati 

Andijon viloyati  yer  yuzasi  asosan  tekislik.  Hozirgi  relyefi  va  yer  yuzasidagi 

jinslar  toʻrtlamchi  geologik  davrning  katta-kichik  daryolari  va  irmoqlarining 

---

 

6 

 

faoliyatidan  hosil  boʻlgan.  Viloyatning  gʻarbiy  qismi  qirli  tekislik  (bal.  400–500 

m),  sharqi  (Andijon shahridan  sharda)  Fargʻona  va  Olay  tizmalarining  jpflaridan 

iborat. Andijon viloyati  geologik  aktiv  eonada  joylashgan,  kuchli  zilzilalar  bulib 

turadi  (q. Andijon zilzilasi).  Ixdimi  keskin  kontinental,  quruq.  Togʻ  tkzmalari 

Fargʻona  vodiysini  sovuq  xavoning  kirib  kelishidan  toʻsib  turganligi  uchun 

qishda Andijon viloyatida  ob-havo  birmuncha  barqaror.  Yozi  issiq,  iyulning 

oʻrtacha  temperaturasi  27,3°,  kishi  nisbatan  sovuq,  yanvarning  oʻrtacha 

temperaturasi  —3°.  Vegetatsiya  davri  217  kun.  Yiliga  200 –  250 mm  yogʻin 

tushadi.  Av.  Oʻzbekistonning  boshqa  viloyatlariga  nisbatan  suv  resurslariga  boy. 

Daryolari yogʻindan, togʻlarlagi koʻp yillik qor va muzliklardan suv oladi. Asosiy 

daryosi —  Qoradaryo  (Sirdaryo  irmoklaridan  biri).  Uning  irmoqlari —  Moylisuv, 

Oqboʻra, Aravonsoy va boshqa Av. daryolarining suvi sugʻorish uchun ishlatiladi. 

Tuproklari boʻz, qoʻngʻir, oʻtloqi, oʻtloqi-botqoq tuproqlar, qumtosh, mergel, less 

va  chaqirtoshlardan  iborat.  Bahorda  adirlar  efemer  oʻsimliklar  bilan  qoplanaln. 

Av.ning  ekin  ekilmaydigan  tekislik  qismida  shuvoq-shoʻra  oʻsimliklari,  togʻ  yon 

bagʻirlarida  pista,  bodom  oʻsadi.  Yovvoyi  hayvonlar  (buri,  tulki,  qobon  va 

boshqalar)  kam  uchraydi;  sudraluvchilar,  kemiruvchilar,  qushlar,  suv  havzalarida 

baliqlar bor. 

Aholisining 

koʻpchiligini  

oʻzbeklar  

tashkil 

etadi. Qirgʻizlar, Tojiklar, Uygʻurlar, Ruslar, Koreyslar, Qangli VA  boshqalar  ham 

bor.  Rossiya Qoʻqon  xonligini bosib  olgach,  bu  yerga  rus,  ukrain,  tatar,  arman, 

yahudiy va boshqa kuchib kelgan. 1 km² ga oʻrtacha 517 kishi toʻgʻri keladi. Milliy 

tarkibi: oʻzbeklar — 86,8 %, qirgʻizlar 3,8 %, tatarlar 3,1 %, Qanglilar 2 % ,ruslar 

2 %. Shaharliklar 657,7 ming kishi, qishloq aholisi 1539,2 ming kishi (2000). 

Xoʻjaligi 

Andijon viloyati respublika i.ch.da va madaniy taraqqiyotida yetakchi oʻrin tutgan 

viloyatlardan  biri.  Respublikaning  2,6 %  neftini,  8,3 %  paxtasini,  8,7 %  paxta 

tolasini,  8,7 %  oʻsimlik  moyini  beradi  (2000;  rejaga  nisbatan).  Tabiiy  resurslar, 

qishloq xoʻjaligi xom ashyosi negizida ishlaydigan sanoat tarmoklari, shuningdek 

---

 

7 

 

aholiga isteʼmol buyumlari ishlab chiqaradigan korxonalar barpo etildi. Viloyatda 

tadbirkorlik  rivojlanib  borayapti.  Uni  qoʻllab-quvvatlash  maqsadlariga  2  mlrd. 

soʻmdan ziyod kredit berilib, 3,4 mln. AQSH dollari miqdorida chet el sarmoyasi 

jalb  qilindi  (2000).  1995-2000  yillar  mobaynida  viloyat  iktisodiyotida  23,5  mlrd. 

soʻm chet el sarmoyasi kiritildi. 

Sanoati 

Viloyatda  foydali  qazilmalarni  qazib  chiqarish,  paxtachilik  shundayligicha  xom 

ashyo  sifatida  metropoliyam  joʻnatilar  edi. 1907-yil yarim  hunarmandchilikka 

asoslangan yogʻ zavodi qurildi. Dastlab bu zavod bir kecha-kunduzda 50 t chigitni 

qayta  ishlab,  8  t  ga  yaqin  yogʻ  chiqarar  edi.  1954  yilda  zavod  yogʻ-moy  k-tiga 

aylantirildi. 

1960—70 

yillarda 

Andijon 

shahrida 

„Elektrodvigatel“, 

„Elektroapparat“  kabi  yirik  korxonalar,  Marhamatda  esa  „Elektrotexnika“  zavodi 

qurildi. 1941 y. Andijon shahrida motorsozlik zavodi ishga tushirildi. Mustaqillik 

yillarida  viloyat  industriyasi  oʻz  yoʻnalishini  oʻzgartirib,  tubdan  rivojlanmoqda. 

Mavjud  korxonalar  davlat  tasarrufidan  chiqarilib,  mulkchilikning  oʻzgacha 

shakliga  kirib  bormoqda.  Xususan  aksariyat  yirik  va  oʻrta  korxonalar  negizida 

aksiyadorlik  jamiyatlari  tashkil  etildi.  Viloyatda  mulkchilikning  barcha  turiga  oid 

160  sanoat  korxonasi  bor  (2000).  Bulardan  yiriklari:  Bobur  nomidagi  ip-gazlama 

i.ch. aksiyadorlik jamiyati (Andijon shahrida; tumanlarda boʻlimlari bor), „Andijon 

agrofirmasi“ aksiyadorlikjamiyati, Andijon avtomobil oʻrindiqlari zavodi, Andijon 

biokimyo  zavodi,  Andijon  irrigatsiya  mashinasozlik  zavodi,  Andijon  „Semurgʻ“ 

trikotaj aksiyadorlik birlashmasi, Andijon don mahsulotlari" aksiyadorlik jamiyati, 

„Andijonkabel  aksiyadorlik  jamiyati“,  Chinobod  paxta  tozalash  aksiyadorlik 

jamiyati.  1991—2000  yillar  davomida  Andijon  viloyatida  jahon  andozasi 

darajasidagi  mahsulotlar  ishlab  chiqaruvchi  zamonaviy  qoʻshma  korxonalar 

bunyod  qilindi.  Viloyatda  79  qoʻshma  korxona,  8447  kichik  va  xususiy  korxona 

mavjud. Viloyatdagi qoʻshma korxonalar butun viloyat yalpi sanoat mahsulotining 

53 %  dan  koʻprogʻini  ishlab  chiqarmokda  (2000).  Oʻrta  Osiyoda  yagona 

avtomobilsozlik 

korxonasi — 

Oʻzbek-Janubiy  Koreya  „OʻzDEU  avto“ 

---

 

8 

 

kompaniyasi  Asaka  shahrida  joylashgan.  Italiyaning  „Aka-uka  Federichi“ 

aksiyadorlik  jamiyati  bilan  hamkorlikda  Asakada  barpo  etilgan  Oʻzbek-Italiya 

„FAM“ qoʻshma korxonasi soatiga turiga qarab 1—1,5 t makaron ishlab chiqarish 

quvvatiga  ega.  Shahrixon  tumanidagi  Segazaqum  qishlogʻida  kalava  ip 

tayyorlaydigan va kelgusida undan gazlama toʻqiydigan „ANTEKS“ ochiq turdagi 

aksiyadorlik  jamiyati  korxonasi  barpo  etildi  va  irrigatsiya  bilan  bogʻliq  boʻlgan 

tarmoklar,  paxtani  qayta  ishlash,  mashinasozlik  va  metallsozlik,  elektrotexnika 

sanoatlari, qurilish materiallari i.ch., kimyo, yengil (ip-gazlama, paypoq f-kalari va 

boshqalar),  oziq-ovqat  sanoati  eng  rivojlangan  tarmoklardir.  Viloyat  mamlakatda 

neft  va  gaz  qazib  chiqarishda  salmoqli  oʻrin  tutadi.  Oʻnga  yaqin  neft  va  neft-gaz 

konlari  (Andijon  neft  koni,  „Xoʻjaobod“,  „Boʻston“,  „Janubiy  Olamushuk“, 

„Xartum“, „Polvontosh“, „Xoʻjausmon“ va boshqalar) ishlab turibdi. Xoʻjaobod — 

Andijon —  Asaka  gaz  quvuri  bor.  Andijon  viloyatida  dastlabki  paxta  tozalash 

zavodlari  Andijon  shahrida  1911  yilda,  Asakada  1912  yilda,  Shahrixonda  1915 

yilda qurilgan. Sanoatning bu turi paxta yetishtirishga qarab tez rivojlandi. 1924 y. 

paxta zavodlarida 25 ming t xom ashyo qayta ishlangan edi. 1999 yilda mavjud 13 

ta  paxta  qayta  ishlash  korxonalarida  325  ming  t  dan  ziyod  paxta  qayta  ishlandi. 

Viloyatda  yetishtirilayotgan  pilla,  jun,  teri  umuman  qayta  ishlanmasdan,  lanib, 

1999-yil  okt.  ida  ishga  tushirildi).  Baliqchi  tumani  notoʻqima  matolar  ishlab 

chiqarish  yopiq  turdagi  aksiyadorlik  jamiyati  shaklidagi  Oʻzbek —  Amerika 

qoʻshma  korxonasi  ham  oʻz  mahsulotlari  bilan  chet  elda  eʼtibor  qozongan 

korxonalardandir.  Qoʻshma  korxona  zamonaviy  uskunalar  bilan  qayta  jihozlandi. 

Kalava  ip  va  xom  gazlama  tayyorlanadigan  mazkur  korxonada  1300  dan  ortiq 

ishchi  ishlaydi  (2000).  Shuningdek,  viloyatda  rivojlangan  mamlakatlarning 

sarmoyalari jalb qilingan „Andijon-Praga“, „Andijon durdonasi“, „Navigul“, „Oʻz-

Koromko“,  Oʻzbek-Rus-Britaniya  „Mask“,  „Al-Osiyo“  qoʻshma  korxonalari  va 

Oʻzbek-Amerika qoʻshma korxonasi filiali bor. 

Qishloq xoʻjaligi 

---

 

9 

 

Viloyat  qishloq  xoʻjaligining  asosiy  tarmogʻi —  paxtachilikdir.  Paxtaning  yalpi 

hosili  va  hosildorligi  jihatidan  Andijon  viloyati  mamlakatda  oldingi  oʻrinlarda 

turadi. Ayniqsa  mustaqillikdan keyin  paxtakorga  erkinlik berilgach, paxtachilikda 

tub  oʻzgarishlar  sodir  boʻldi.  1997  yildan  chigitni  keng  maydonlarda  plyonka 

ostiga  ekish  texnologiyasi  joriy  etildi  (mazkur  texnologiyani  qoʻllashda  viloyat 

hokimi, Oʻzbekiston Qahramoni Qobiljon Obidov katta jonbozlik koʻrsatdi). Paxta, 

gʻalla  almashlab  ekilishi  yoʻlga  qoʻyildi.  Faqat  mineral  oʻgʻitlarga  qarab 

qolmasdan  mahalliy  oʻgʻitlardan  ham  foydalanildi.  Xususan  gidroliz  zavodining 

chiqindilaridan  kompost  tayyorlab,  tuproq  unumdorligini  oshirishga  ahamiyat 

berildi;  ekin  qator  oralariga  ammiak  suvi  oqizish  oʻzlashtirildi.  Gʻoʻza  navlarini 

tuproq  va  iqlim  sharoitiga  koʻra  tanlashga  eʼtibor  berildi.  Har  yili  katta 

maydonlarda  paxtaning  „Oqdaryo“,  „Armugʻon“,  „Fargʻona-5“  singari  istiqbolli 

navlari  sinab  koʻrildi  va  muntazam  yangilanib  borildi.  Keyingi  yillarda  sinovdan 

oʻtib,  ertapishar,  tolasi  pishiq,  chigiti  toʻla,  kasalliklarga  chidamliligiga  ishonch 

hosil  qilingan  „Okdaryo“  navi  koʻproq  ekildi.  Natijada  mamlakatning  boshqa 

viloyatlariga qaraganda gʻoʻza Andijon viloyatida barvaqt yetilmoqda. Sent. oyiga 

qadar hosilning asosiy qismi yigʻib olinmoqda va yuqori navlarga oʻtkazilmoqda. 

2000  yilda  Oltinkoʻl  tumanidagi  „Ittifoq“  jamoa  xoʻjaligida  gektaridan  oʻrtacha 

45,7  s,  Asaka  tumanidagi  „Yangi  hayot“  jamoa  xoʻjaligida  48,4  s  atrofida  hosil 

olindi.  Shahrixon  tumanidagi  Gʻ.  Joʻrayev  nomidagi  jamoa  xoʻjaligining  fermeri 

N.  Toshmatov  60  s  dan  xirmon  uydi.Andijon  viloyatida  2000  yilda  sentabr 

oyidayoq  305  ming  t  dan  ziyod  paxta  tayyorlanib,  shartnoma  rejasi  mamlakatda 

birinchi  boʻlib  bajarildi.  Gʻallachilikda  ham  „Andijon  maktabi“  yaratildi.  Don  3 

barobar  koʻpayib,  hosildorlik  1,2  marta  oshdi.  2000-yilda  gʻalla  hosildorligi 

moʻljaldagi  70,8  s  dan  oshib  ketdi.  Marhamat  tumanining  Ulugʻtogʻ  adirlarida 

Oxunboboyev  nomidagi  jamoa  xoʻjaligining  ijarachisi  Muhammadsharif 

Toshpoʻlatov  67  s  dan,  Baliqchidagi  Xayrixon  Ergasheva  nomidagi  shirkat 

xoʻjaligida ijarachilardan Erkinboy Shukurov, Alijon Komilov, Turobjon Hakimov 

85  s  dan  don  olishdi.  Shahrixon  tumanidagi  „Oltin  vodiy“  jamoa  xoʻjaligi 

gʻallachilik  brigadasi  boshligʻi  Oʻzbekiston  Qahramoni  Sodiqjon  Abdurasulov 

---

 

10 

 

uzoq yillar davomida donchilikda va paxtachilikda yuqori koʻrsatkichlarga erishdi. 

U  Andijon  viloyatida  boshqa  mintaqalardan  keltirilgan  yangi  bugʻdoy  navlarini 

sinash va ulardan moʻl hosil olish boʻyicha tajriba maktabi yaratdi. 2000 y. hosili 

uchun  viloyatda  74 ming  ga  maydonga  elita va  superelita urugʻlari  ekildi.  Kuzgi 

bugʻdoyning  istiqbolli  „Andijon—1“,  „Andijon—2“,  „Chillaki“  navlari  sinab 

koʻrilib,  ularning  parvarish  tartibi  aniqlab  chiqildi.Keyingi  yillarda  boshqa 

viloyatlarda  ham  andijonliklar  yaratgan  yangi  navlar  keng  ekilmoqda.  2000  yilda 

davlatga 250 ming t ga yaqin gʻalla topshirildi. Uning 150 ming t sidan ziyodini 

sara  urugʻlik  tashkil  etadi.  Gʻallachilik  1999  yilda  Andijon  viloyatiga  9,3  mlrd. 

soʻmdan  ortiq  daromad  keltirdi.  (1994  y.  yanvarda  bosh  Asaka  avtomobil 

zavodidan chiqqan yangi avtomobillar. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Islom 

Karimov  Asaka  avtomobil  zavodila,  1996  y.  19  iyul.  Qishloq  xujalikda, 

shuningdek  bogʻdorchilik,  tokchilik,  sabzavotchilik,  don  va  chorvachilik 

mahsulotlari  yetishtirish  bilan  ham  shugʻullaniladi.  Bogʻdorchilikda  Andijon 

viloyati  anor,  anjir,  bodom,  behi,  nok,  shaftoli,  olma,  uzum  yetishtirish  bilan 

ayniqsa mashhur. Viloyatda aholi soni koʻpligi sababli adirlarda bogʻlar yaratishga 

katta  ahamiyat  berilgan.  Shunday  bogʻlardan  eng  mashhuri  „Sohibkor“  meva-

tokchilik  i.  ch.  shirkatlar  uyushmasi  bogʻidir.  Mazkur  bogʻ  1981  yilda,  Asaka 

tumanidagi  Fayziobod  qishlogʻidan  3–4 km  narida  Asaka  adirlarining  suvsiz 

qovjirab  yotgan  yerlari  bagʻrida  pastdan  quvur  orqali  suv  chiqaribyara-tilgan. 

Bogʻning barpo  etilishi  Oʻzbekistonda  xizmat  koʻrsatgan qishloq xoʻjalik  xodimi 

Tilavoldi  Yoqubov  nomi  bilan  bogʻliq.  Andijon  viloyati  bogʻlarida  mevali 

daraxtlardan  tashqari  toknint  Andijon  kora  uzu  mi  navi  keng  ekiladi.  Qishloq 

xujalikda  foydaniladigan  yerlar  maydoni  tomorqa  yerlarini  qoʻshgan  holda  256,7 

ming  ga.  Qishloq  xujalik  ekinlari  ekiladigan  jami  yerlari  257,6  ming  ga,  shu 

jumladan haydaladigan yer 200,9 ming ga, yaylovlar 21,7 ming ga (2000). Barcha 

ekin  maydoni  202,5  ming  ga,  shu  jumladan  don  ekinlari  82,5  ming  ga,  paxta 

ekiladigan yer PO ming ga, kartoshka, sabzavot-poliz ekinlari 4,9 ming ga, ozuqa 

ekinlari  16,1  ming  ga,  3500  ga  oʻrmonzor  bor  (2000).  Grechixa  va  soya  ham 

yetishtirilmoqda.  Umuman  viloyatda  mirishkor  dehqon  yil  davomida  2—3 

---

 

11 

 

martadan  hosil  olmokla.  Andijon  viloyatida  Usmon  Yusupov  nomidagi  Katta 

Fargʻona, Janubiy Fargʻona, Katta Andijon, Savay, Andijonsoy, Shah-rixonsoy va 

boshqa kanallar bor. Adir zonalaridagi dalalarga suv nasos stansiyalari yordamida 

chiqariladi.  Qoradaryoda  Andijon  suv  ombori  barpo  qilingan.  Yerning  meliorativ 

holatini  yaxshilash  maqsadida  7,8  ming  km  kollektor-drenaj  tarmokdari  qurilgan. 

Viloyatning  hamma  tumanlaridagi  sugʻoriladigan  maydonning  asosiy  qismida 

paxta va don ekiladi. Andijon viloyatida 13 jamoa xoʻjaligi, 6 davlat xoʻjaligi, 13 

xoʻjaliklararo  korxona,  133  shirkat  xoʻjaligi,  36  boshqa  xoʻjalik,  2724  fermer 

xoʻjaligi  mavjud.  Jamoa  xoʻjaliklarida  chorvachilik  asosan  sut  yetishtirishga 

ixtisoslashgan,  togʻ  oldi  va  togʻli  tumanlarda  qoʻychilik  rivojlangan.  95  ming 

qoramol, 56 ming sigir, 65 ming qoʻy va echki, 190,2 ming parranda bor (2000). 

 

 

Transporti 

Temir yoʻl transporti viloyatda asosiy transport turlaridan biri. Uning uz. 2459 km 

(2000). Viloyatda dastlabki temir yoʻl 19-asr oxirlarida qurilib, keyinchalik undan 

tarmoqlar 

davom 

ettirilgan. 

Urushdan 

oldin Asaka —

 Shahrixon (1931), Uchqoʻrgʻon — Toshkoʻmir(1935)  va  boshqa  temir  yoʻllar 

qurildi. Barcha avtomobil yoʻllarining 6,2 ming km qismi qattiq qoplamali (2000). 

Havo  yoʻllari  Andijon  shahrini Toshkent, Moskva, Sankt-Peterburg va  boshqa 

shaharlar, shuningdek Kavkaz, Qrim bilan bogʻlaydi. Andijon shahri koʻchalarida, 

shuningdek Andijon shahridan Kuyganyor shaharchasiga trolleybus qatnaydi. 

Madaniy-maorif va sogʻliqni saqlash 

1999/2000 oʻquv yilida viloyatda 738 umumiy taʼlim maktabi boʻlib, 510 mingdan 

ziyod oʻquvchi, 24 gimnaziyada 7538 ming oʻquvchi, 32 akademik litseyda 5862 

oʻquvchi, 28 musiqa va 62 sport maktabida 30940 oʻquvchi taʼlim oldi. 

---

 

12 

 

Viloyatda 4 oliy oʻquv yurti bor: Andijon Mashinasozlik instituti, Andijon tibbiyot 

instituti,  Andijon  qishloq-xoʻjalik  instituti,  Andijon  Davlat  universiteti.  Andijon 

oliy  oʻquv  yurtlarida  10,8  ming  talaba  taʼlim  oldi  (2000).  1999  y.  okt.da 

Kuyganyor  shaharchasida  (Andijon  tumani)  Oʻzbekiston  Respublika  Andijon 

viloyati  va  suv  xoʻjaligi  vazirligi  Qishloq  xujalik  ilmiy  i.ch.  markazining 

Sugʻoriladigan  yerlarda  gʻalla  va  dukkakli  oʻsimliklar  yetishtirish  ilmiy  tadqiqot 

instituti  tashkil  etildi.  Institutning  asosiy  vazifasi  mamlakatda  sugʻoriladigan 

yerlarda  dehqonchilik  sharoitiga  moslashgan  yangi  don  navlarini  yaratish, 

tumanlashgan  va  istiqbolli  gʻalla  va  dukkakli  oʻsimliklarni  yetishtirish 

texnologiyasini  i.ch.dan  iborat.  Viloyat  shahar  va  tumanlarida  1998—  2000 

yillarda  19  kollej  va  akademik  litseylar  binolari  qurilib  ishga  tushirildi.  Ular 

zamonaviy dastgoh va texnika bilan jihozlandi. Viloyatda 20 kasb-hunar kollejida 

22389 oʻquvchi, 28 akademik litseyda 15928 oʻquvchi oʻqiydi. Andijon shahridagi 

va  Oqoltin  tumanidagi  maishiy  xizmat  kasb-hunar  kollejlari,  Andijon  tumanining 

Oqyor  qishlogʻidagi  sanoat  kasb-hunar  kolleji  (mazkur  kollejga  Oʻzbekiston 

Respublikasi Prezidenti I. Karimov ikki marta tashrif buyurdi) eng namunali oʻquv 

dargohlaridir.  Viloyatda  4  muzey  (Andijon  viloyat  adabiyot  va  sanʼat  muzeyi, 

Andijon viloyat oʻlkashunoslik muzeyi,  Bobur uy  muzeyi, Choʻlpon uy  muzeyi), 

508  ommaviy  kutubxona  (8150,4  ming  nusxa  asar),  183  klub,  37  madaniyat  uyi, 

966 badiiy havaskorlik jamoalari bor. Andijon shahridagi Bobur nomidagi viloyat 

kutubxonasida  (1967  y.  ishga  tushgan)  2000  urnnli  qiroatxona  mavjud  (2000). 

Andijon  viloyatida  3  ta  teatr  bor.  Yoʻldosh  Oxunboboyev  nomidagi  Andijon 

viloyat  musiqali  drama  va  komediya  teatri  Oʻzbekistondagi  toʻngʻich  teatrlardan 

biri boʻlib, unga 1919 y. noyab.da Hamza asos solgan (q. Andijon teatri). Abbos 

Bakirov  nomidagi  Andijon  davlat  bolalar  va  yoshlar  teatri 1990-yil 1-dek.da 

„Istiqbol“  teatr  studiyasi  asosida  tashkil  etilgan  (q.  Andijon  bolalar  va  yoshishr 

teatri).  Andijon  viloyat  „Lola“  Qoʻgʻirchoq  teatri 1968-yil aprelda  Respublika 

davlat  qoʻgʻirchoq  teatri  qoshidagi  studiya  bitiruvchilari  asosida  tashkil  boʻlgan 

Andijon  viloyati  dan  Halima  Nosirova,  Lutfixonim  Sarimsoqova,  Tamaraxonim, 

Soyib Xoʻjayev, Abbos Bakirov, Gʻanijon Toshmatov, Muzaffar Muhamedov kabi 

---

 

13 

 

yirik  sanʼatkorlar;  Fattohxon  Mamadaliyev,  aka-uka  Ismoiljon  va  Isroilon 

Vahobovlar  kabi  xalq  hofizlari;  Habiba  Oxunova,  Sherali  Joʻrayev,  Turgʻun 

Xontoʻrayev, Hoshimjon Olimjonov kabi Oʻzbekiston xalq artistlari, Toshkanboy 

Egamberdiyev  (Asakadan)  boshliqdorbozlar  sulolasi  yetishib  mashhuru  maʼlum 

boʻlishgan. Andijon viloyatida 5 madaniyat va istirohat bogʻi, koʻplab koʻkalamzor 

xiyobonlar  bor.  Ayniqsa  Andijon  shahridagi  Alisher  Navoiy  nomidagi  madaniyat 

va  istirohat  bogʻi  (1934  y.  tashkil  etilgan)  mashhurdir.  1997—2000  yillarda  bogʻ 

butunlay  qayta  qurilib,  nihoyatda  kurkamlashtirildi.  Ramziy  burgut  ostidagi 

qahvaxonaga uygʻunlashtirilib qurilgan „Amfiteatr“ (2000) bayram tantanalari va 

boshqa  tomoshalar  oʻtkaziladigan  maskanga  aylangan.  Andijon  shahrining  jan.-

sharqida —  Bogʻishamolda  300  ga  maydonni  egallagan  Bobur  nomidagi  milliy 

bogʻ (Bogʻi Bobur), Andijon shahrining markaziy qismida Choʻlpon bogʻi tashkil 

etildi.  Andijon  viloyatida  ziyoratgoh  joylar  koʻp.  Sultonobod,  Xonobod,  Andijon 

dengizi  kabi  joylar  chet  ellik  sayyoxlarda  katta  taassurot  qoldiradi.  Xoʻjaobod 

tumanida  Bobur  qadamjolaridan  biri —  Lotkontepada  ajoyib  ziyoratgoh  barpo 

etildi.  Bu  ziyoratgoh  Shirmonbuloq,  Chilustun  togʻlari  bilan  tutashib  ketgan. 

Asaka,  Shahrixon,  Poytugʻ,  Qoʻrgʻontepa  sh.lari  xalq  hunarmandchiligi  badiiy 

buyumlari tayyorlash bilan mashhur. Viloyatda 14,1 ming oʻrinli (10 ming kishiga 

64 oʻrin) 70 kasalxona muassasasi, 6233 vrach, shu jumladan 317 stomatolog (10 

ming kishiga 28,7 vrach), 22 ming oʻrta maʼlumotli tibbiy xodim, 5 sanatoriy bor 

(2000).  Andijon  shahrida  Respublika  shoshilinch  tibbiy  yordam  markazining 

boʻlimi ishga tushirildi (2000). 

Sport 

Andijon  viloyatida  sportchilari  sportning  37  turi  boʻyicha  turli  darajadagi 

musobaqalarda  ishtirok  etadi  (2000).  Chavandozlik,  chim  ustida  xokkey,  yengil 

atletika,  futbol,  tennis,  sport  gimnastikasi,  boks  va  boshqa  Chim  ustida  xokkey 

boʻyicha „Andijanka“ ayollar jamoasi Yevropa chempionlari kubogi sohibi. 1996 

yildan  „Andijanka“  ayollar  futbol  jamoasiga  aylantirildi.  Oʻzbekiston 

Respublikasida  xizmat  koʻrsatgan  murabbiy  M.D.  Kim  rahbarligida  „Andijanka“ 

---

 

14 

 

1998,  1999  yillarda  Oʻrta  Osiyo  mamlakatlari  ayollar  futbol  jamoalari 

musobaqalarida  muvaffaqiyatli  qatnashib,  kubok  hamda  chempionlikni  qoʻlga 

kiritdi.  Andijonda  xizmat  koʻrsatgan  sport  ustasi,  Yevropa  chempioni,  jahon 

kubogi gʻolibi, jahon rekordchisi yengil atletikachi Svetlana Oʻlmasova va uning 

jamoadosh  dugonasi  Zamira  Zaytseva,  boks  boʻyicha  Yevropa  chempioni  Feliks 

Pak,  sambo  boʻyicha  Yevropa  chemponi  Mels  An  kabi  mashhur  sportchilar 

tarbiyalanganlar.  Baydarkachi  Tatyana  Levina  respublika  terma  jamoasi  tarkibida 

keyingi  oʻn  yillar  davomida  yetakchilikni  qoʻldan  bermay  kelmoqda  (2000). 

Olimpiada oʻyinlarida sobiq Ittifoq terma jamoalari tarkibida andijonlik sportchilar 

muntazam  ishtirok  etganlar.  Ular  orasida  Seul  Olimpiadasining  ogʻir  atletika 

boʻyicha  kumush  medali  sovrindori  Noil  Muxammadiyorov,  chim  ustida  xokkey 

boʻyicha — Igor Davidov, Moskva Olimpiadasining chim ustida xokkey boʻyicha 

bronza  medali  sovrindorlari —  Laylo  Ahmedova,  Nelya  Gorbatkova,  Alina  Xam, 

Valentina Zazdravnix kabil ar bor. Oʻzbekiston  mustaqillikka erishgach, Andijon 

viloyati sportchilariga ham xalqaro musobaqalarda qatnashishga keng yoʻl ochildi. 

2000-y.  da  Sidney  (Avstraliya)da  oʻtkazilgan  27-olimpiada  oʻyinlarida  mamlakat 

boʻyicha  yagona  oltin  medalni  andijonlik  bokschi  Muhammadqodir  Abdullayev 

oldi;  bokschi  Sergey  Mixaylov  bronzamedali  sohibi  boʻldi.  Bokschilardan 

Oʻtkirbek  Haydarov,  Ruslan  Chagayevlar  jahon  chempionlaridir.  Andijon  shahri 

Respublika  olimpiada  oʻrinbosarlari  bilim  yurtining  boks  boʻyicha  murabbiylari 

M.G.  Qoʻchqorov,  A.A.  Razmaxov  „Oʻzbekiston  Respublikasida  xizmat 

koʻrsatgan  sport  ustasi“  unvoniga  sazovor  boʻlishgan.  Andijondan  mohir 

sportchilarni tayyorlashda sport murabbiysi V.A. Zolotaryovning katta xizmati bor. 

Andijon  shahrida  zamonaviy  sport  inshootlari  qurilgan:  turli  darajadagi  xalqaro 

musobaqalar  oʻtkaziladigan  tennis  korti  majmui  (1998  yilda  ishga  tushgan;  oʻn 

ming  tomoshabinga  moʻljallangan),  „Navroʻz“  futbol  stadioni,  „Yambol“  sport 

majmui,  chim  ustida  xokkey  boʻyicha  „Xalqaro  doʻstlik“  stadioni,  shaxmat-

shashka  klubi,  gimnastika  majmui,  suzish  havzalari  va  boshqa  Andijon  tennis 

inshootida  har  yili  professional  tennischilarning  xalqaro  turnirlari  muntazam 

oʻtkazib  kelinadi.  1996  y.  oʻtkazilgan  „Chellenjer“  turnirida  jahondagi  26 

---

 

15 

 

davlatdan  vakillar  ishtirok  etdi.  1997—  1998,  1999-yillari  oʻtkazilgan  xalqaro 

„Satellit“  va  „Istiqbol“  turnirlarida  ham  20  ga  yaqin  davlatlardan  vakillar 

qatnashdi.  Bu  xalqaro  turnirlardagi  katta  raketka  ustalarining  oʻyinlari  andijonlik 

yosh  oʻquvchi-tennischilar uchun katta  mahorat  maktabi  boʻlib  xizmat  qilmoqda. 

Tennis  klubida  150  ga  yaqin  yoshlar  muntazam  shugʻullanib  keladi,  ularga  5 

murabbiy  saboq  beryapti  (2000).  Oʻquvchilar  orasida  respublika  musobaqalari 

sovrindorlari  bor.  Andijon  viloyati  „Navroʻz“  futbol  komandasi  mamlakat  milliy 

futbol chempionatida ishtirok etib keladi. Viloyatda 70 bolalar va oʻsmirlar sport 

maktabi  ishlaydi;  ularda  32  ming  oʻquvchi  turli  sport  turlari  bilan  shugʻullanadi. 

Andijon shahrida olimpiada oʻrinbosarlari bilim yurti va ixtisoslashtirilgan bolalar-

oʻsmirlar sport maktablari yuqori malakali sportchilar tayyorlaydi. 

Adabiyoti 

Andijon olamshumul shuhrat egasi Zahiriddin Muhammad Bobur, Nodirabegimlar 

yurti. 20-asr yangi oʻzbek adabiyotining ulkan namoyandasi Abdulhamid Choʻlpon 

Andijonda  tavallud  topgan.  Bu  yerda  Zokirjon  Habibiy,  Oraziy,  Vosit  Saʼdulla, 

Xoshimjon  Razzoqov,  Sayfiy,  Anisiy,  Azimiy,  Boqir  kabi  oʻnlab  gʻazalnavislar 

yashab ijod etdilar. Shu zaminda shakllanib obroʻ eʼtibor qozongan Sobir Abdulla, 

Sulton  Joʻra,  Komil  Yashin,  Toʻxtasin  Jalolov,  Sayda  Zunnunovalar  oʻzbek 

adabiyoti  rivojida  alohida  oʻrin  va  mavqega  egadirlar.  20-asrning  soʻnggi  oʻn 

yilliklarida  sheʼriyatda  Oʻzbekiston  xalq  shoiri  Toʻlan  Nizom,  Respublikada 

xizmat koʻrsatgan sanʼat arbobi Olimjon Xoldor, Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan 

madaniyat  xodimlari  Tursunoy  Sodiqova  va  Xoldorjon  Quronboyev,  isteʼdodli 

shoirlar —  Fozil  Emin,  Halima  Qoraboyeva,  Ismoil  Toʻlak,  Xanifa  Solihova, 

Abduhalil  Qoraboyev,  Shukur  Qurbon,  Usmonxon  Shukurov,  Farid  Usmon, 

Zamira  Roʻziyeva,  Qobil  Mirzo,  Munavvara  Tillaboyeva,  Xurshida,  Nabi 

Jaloliddin;  nasrda  Xabibullo,  Qamchibek  Kenja,  Sotvoldi  Rajabov,  Ubaydulla 

Sodiqov,  Odiljon  Olimov,  Omina  Tojiboyeva;  dramaturgiyada  Rahbar 

Fayziboyeva,  Zahriddin  Muhitdinov,  Nazirjon  Rahimov,  Ziyo  Najmiy;  bolalar 

adabiyetida  Muqimjon  Niyozov,  Odil  Abdurahmonlarning  nomlari  keng  tanilgan. 

---

 

16 

 

Nusrat Abdusalomov, Habib Siddiq, Najmiddin Ikromov, Rafiq Muxtor, Dilmurod 

Shokirov,  Xamidullo  Yusupov,  Muborak  Qosimova  Oʻzbekiston  Respublikasi 

Markaziy  banki  Andijon  viloyat  boʻlimining bosh  binosi. Respublika shoshilinch 

tibbiy  yordam  markazi  boʻlimi  binosi  kabi  bir  necha  oʻnlab  shoir  va  adiblar  oʻz 

asarlarida  mustaqillik  davri  hayotinm  aks  ettirmoqdalar.  Andijon  viloyati  da 

Oʻzbekiston  ijodiy  uyushma-lari  (yozuvchilar,  rassomlar,  meʼmorlar,  jurnalistlar 

va  boshqalar)ning  viloyat  tashkilotlari  faoliyat  koʻrsatadi.  Matbuoti,  radio  va 

televideniyesi.  A-V.da  2  viloyat  gaz.  („Andijonnoma“,  „.Andijanskaya  pravda“), 

14  tuman  gaz.,  3  shahar  gaz.  („Asaka  oqshomi“,  1995;  „Xonobod  ovozi“,  1992; 

„Qorasuv  tonga“,  1992)  chiqadi.  Viloyatda,  shuningdek  14  tarmoq  gaz.,  2  jurnal 

(„Limfa“ ilmiy i.ch. majmuasining „Limfalogaya“  jurnal, 1991-yildan 3 oyda bir 

marta  rus  tilida  chiqadi;  Andijon  viloyati  xalq  taʼlimi  boshqarmasining  „Taʼlim 

ravnaqi“  oylik  jurnal,  1999)  nashr  etiladi.  Andijon  viloyatida  dastlabki  radio 

eshittirishlari 1927-yildan boshlangan.  Shundan  buyon  viloyat  radiosi  oʻzining 

mazmunli eshittirishlari bilan viloyat ijtimoiy-siyosiy hayotida oʻz oʻrni va ovoziga 

ega  boʻlib  kelmoqda.  1963  yilda  Andijon  viloyatlararo  telestudiya  tashkil  etilib 

telekoʻrsatuvlar  bera  boshladi  (mazkur  studiya  bir  yilcha  faoliyat  koʻrsatib 

keyinroq  texnik  imkoniyatlar  boʻlmaganligi  tufayli  oʻz  faoliyatini  toʻxtatgan). 

Respublikamiz  mustaqillikka  erishgach,  Andijonda 1991-yil 25-okt.da  viloyat 

televideniyesi  tashkil  etilib,  uning  birinchi  koʻrsatuvlari  efirga  uzatildi.  Bir  oylik 

koʻrsatuvlar  vaqti  45  soatdan  ortadi.  Andijon  viloyati  radiosi  oyiga  36  soatlik 

hajmda  eshittirishlar  beradi  (2000).  Bundan  tashqari  Andijon  viloyatida  1997-yil 

23-iyundan  „Andijon“  yoshlar  teleradiokompaniyasi  yopiq  turdagi  aksiyadorlik 

jamiyati  vodiy  aholisiga  telekoʻrsatuvlar,  radioeshittirishlar  olib  boradi. 

Teleradiokompaniya  „Tasvir“  nomi  bilan  gaz.  nashr  etadi; 1998-yilning okt.dan 

uning  „Vodiy  sadosi“  radiosi  faoliyat  koʻrsatadi.  Viloyatda,  shuningdek 

„Taraqqiyot“  (1995  yildan)  nodavlat  telekanal  i  koʻrsatuvlar  olib  boradi.  Yosh 

ijodkorlardan  Iqbol  Umaraliyev  "GooD  ForTunE"  tahallusi  bilan  ijod  qiluvchi, 

sheʼriyatning  "MUSOVIYAT  TARAFAYN"  sanʼatidan  mukammal  darajada 

---

 

17 

 

foydalana  olgan  umidli  ijodkorlaridan  xisoblanadi.  uning  100  dan  ortiq  sheʼrlari 

aynan shu sanʼatda yozilgan.   

   

 

   Meʼmoriy yodgorliklari 

Qadimda  va  oʻrta  asrlarda  bunyod  etilgan  meʼmoriy  yodgorliklar  bizgacha  yetib 

kelmagan.  Andijon  shahrida  19-asr  oxirida  qurilgan  jome  masjidi  majmuasi 

saqlangan.  Tarkibida  masjid,  minora  va  Madrasa  bor.  Jome  masjidi  Fargʻona 

vodiysida eng mahobatli binodir (q. Andijon jome masjidi majmuasi). Shahrixonda 

oʻtgan asrda bino qilingan bir qancha mahalla masjidlari va madrasalari saqlangan. 

Shundan  biri  19-asr  boshida  qurilgan  Ponsod  masjididir.  Masjidning  bezak 

qismlarini  fargʻonalik  ustalar  ishlagan.  Shahrixonda  1872  y.  qurilgan  Gumbaz 

madrasasi  saqlangan.  Andijon  shahrida  20-asr  boshida  qurilgan  2  qavatli 

Axmadbekhoji  uyi  ham  milliy  meʼmorlik  namunalaridan  biri  (q.  Ahmadbekhoji 

mehmonxonasi).  Hozirgi  Alisher  Navoiy  nomidagi  madaniyat  va  istirohat  bogʻi 

Ahmadbekhoji  bogʻi  oʻrnida  bunyod  etilgan.  Boyning  bogʻidagi  shiypon  binosi 

ham saqlanib qolgan. Paxtaobod shahrida 20-asr boshida qurilgan Otaqoʻzi madra-

sasi  yodgorligi  ham  diqqatga  sazovor.  Uning  5  minorasi  bor.  orasidagi  Andijon 

viloyatining  tabiiy  va  iqtisoodiy  rangli  xaritasiga  q.  Abdugʻulom  Sultonov, 

Sobirjon Shokarimov, Shuhratjon Karimov. 

 

 

 

 

 

 

---