O'zR. Konst u'yr kitabi. Orinbetov n

3-§ boyi’nsha iyelegen bilimlerdi bekkemlew ushi’n tapsi’rmalar 
1. Puqara degenimiz ne? 
2. Puqarali’q isler qaysi’ hu’jjetler menen ta’rtipke sali’nadi’? 
3. Puqarali’q qalay belgilenedi? 
4. Si’rt yel puqaralari’ ha’m puqarali’g’i’ joq shaxslar kimler? 
5. Si’rt yel puqaralari’ ha’m puqarali’g’i’ joq shaxslardi’n’ huquq ha’m 
yerkinlikleri 
qalay ta’miyinlenedi? 
 
 
§4-5. PUQARALARDI’N’ JEKE, SIYASIY, EKONOMIKALI’Q HA’M 
SOCIALLI’Q HUQUQ HA’M YERKINLIKLERI 
 
Jeke huquq ha’m yerkinlikler  insanni’n’ aji’ralmas huquqlari’ yesaplanadi’. Wolar 
ta’biyiy jasaw huquqi’nan kelip shi’g’adi’. Konstituciyami’zdi’n’ VII babi’ 24-31-
statyalari’nda jeke huquq ha’m yerkinlikler bekkemlep berilgen. Insannin’ jeke huquq 
ha’m yerkinliklerine to’mendegiler kiredi: 
•
jasaw huquqi’; 
•
yerkinlik ha’m adamni’n’ 
jeke basi’na qol qati’lmasli’q
huquqi’; 

---

21
•
ar-nami’s ha’m jeke 
wo’mirge qasti’yanli’qtan qorg’ani’w
huquqi’; 
•
bir jerden yekinshi jerge ko’shiw ha’m jasaw worni’n yerkin tan’law 
huquqi’; 
•
turaq jayg’a 
qol qati’lmasli’q; 
•
hu’jdan yerkinligi huquqi’; 
•
pikir, so’z ha’m isenim yerkinligi huquqi’; 
Insan huquqlari’ ishinde yen’ ulli’si’ ha’m muxaddesi woni’n’ jasaw huquqi’ 
yesaplanadi’. 
Xali’q arali’q huquqti’n’ insani’yli’q qag’i’ydalari’nan kelip shi’g’i’p, Wo’zbekstan 
Respublikasi’ Konstituciyasi’ insanni’n’ jasaw huquqi’n tikkeley ha’m aji’ralmas dep 
dag’azalaydi’ ha’m kepillik beredi. Insanni’n’ jasaw huquqi’ ha’r qi’yli’ ni’zamlar 
menen de qorg’aladi’. Bulardi’n’ ishinde Wo’zbekstan Respublikasi’ni’n’ Ji’nayat 
Kodeksi ayri’qsha wori’n iyeleydi. Insandi’ jasaw huquqi’nan ayi’rg’ani’ ushi’n Ji’nayat 
Kodeksinde uzaq mu’ddetli azatli’qtan ayi’ri’w si’yaqli’ jazalar belgilengen. Yelimizde 
2005-ji’l 1-avgustta «Wo’zbekstan Respublikasi’nda wo’lim jazasi’n biykar yetiw 
haqqi’nda» g’i’ 
Prezident Pa’rmani’
qabi’l yetilip, Parmang’a tiykarlani’p 2008-ji’l 1-
yanvardan baslap yelimizde wo’lim jazasi’ biykar yetildi. 
Wo’zbekstan Respublikasi’ Konstituciyasi’ni’n’ 26-statyasi’nda: 
«Sudta ja’riyali’li’q joli’ menen qaralmag’ansha, ayi’bi’ ni’zamli’ ta’rtipte 
ani’qlanbag’ansha, ji’nayat islewde ayi’plang’an ha’rbir adam ayi’psi’z dep 
yesaplanadi’, bunda wog’an wo’zin qorg’aw ushi’n barli’q mu’mkinshilikler 
ta’miyinlenedi»- dep ayi’psi’zli’q prezumciyasi’ belgilengen. «Heshkim qi’ynawlarg’a, 
ku’sh jumsawg’a, basqa da ayawsi’z ha’reketke yamasa adamni’n’ ar-nami’si’na 
tiyetug’i’n mu’na’sibetke duwshar bolmaydi’. Wo’zinin’ kelisimisiz heshkim 
medicinali’q yamasa ilimiy ta’jiriybelerge tarti’lmaydi’»- dep belgilenip qoyi’lg’an. 
Ha’rbir puqara wo’zinin’ buzi’lg’an huquqlari’n sud arqali’ qorg’aw huquqi’na iye. 
Puqaralardi’n’ sud ta’repinen qorg’ali’w huquqi’ni’n’ mazmuni’ Wo’zbekstan 
Respublikasi’ «Puqaralardi’n’ huquq ha’m yerkinliklerin buzatug’i’n is-ha’reketleri 
ha’m qararlari’ u’stinen sudqa shag’i’m yetiw haqqi’nda»g’i’ 1995-ji’l 30-avgust 
Ni’zami’nda bayan yetilgen. Bul ni’zam tek yelimiz puqaralari’ yemes, si’rt yel 
puqaralari’ ha’m puqarali’g’i’ joq shaxslardi’n’ 
da sudqa mu’ra’ja’a’t yetiw huquqi’n
kepilleydi. 
Puqarani’n’ 
turaqli’ yaki waqti’nsha jasap turg’an jayi’ woni’n’ turaq jayi’na 
kiredi. Mi’sali’: kvartira, u’y, dacha, jataqxanadag’i’ bo’lme, miymanxanadag’i’ nomer, 
poezddag’i’ kupe ha’m usig’an usag’anlar boli’w mu’mkin. Heshbir shaxs ruxsatsi’z