O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

d)
 
Izotermik toblash. 
Uglerodli va legirlangan 
po‘latlardan tayyorlangan prujina, ressor, bolt kabi detallarni 
tayyorlashda qo‘llaniladi. Buning uchun buyum toblash 
temperaturagacha qizdirilib, shu temperaturada ma’lum vaqt 
saqlanib turilgach, o‘zgarmas temperaturali muhitga, ma- 
salan, 250–300
o
С li tuz eritmasi solingan vannaga o‘tkazilib, 
austenitni ferrit bilan sementit aralashmasiga parcha- 
languncha saqlanib, so‘ngra havoda sovitiladi. Natijada ichki 
zo‘riqish kuchlanishlaridan holi bo‘lgan ignasimon troostit 
struktura hosil bo‘ladi. 
e)
 
Toblab bo‘shatish. 
Sirt yuzalari qattiq, ichki qismi 
esa qovushoq bo‘lishi zarur bo‘lgan detallar (tishli g‘ildirak 
va keskichlar) va boshqalar ishlanadi. 
Buning uchun buyum toblash temperaturasigacha qizdi- 
rilib, shu temperaturada ma’lum vaqt saqlangach, toblovchi 
muhitdagi vannaga o‘tqazilib, chala sovi-tilib, so‘ngra 
havoda to‘la sovitiladi. Bunda chala sovitilgan buyum ichki 

---

90 
Bosim bilan ishlash 
vaqti 
Bosim bilan ishlash 
vaqti 
Bo‘shatish rijimi 
qatlamining issiqligi hisobiga sirt qatlami bo‘shash 
temperaturasigacha qizib, toblash bilan yuqori temperaturada 
bo‘shaydi. 
3-§. Po‘lat buyumlarga termomexanik ishlov berish 
 
Po‘lat buyumlarning mexanik xossalarini oshirish 
maqsadida ularga termomexanik ishlov beriladi. Buyumlarni 
ishlov berish temperaturasiga qarab yuqori va quyi 
temperaturali ishlovlarga ajratiladi. Yuqori temperaturali 
ishlovlarda buyum As
3
kritik temperaturadan biroz yuqo- 
riroq temperaturada, quyi temperaturali ishlovda esa As, 
kritik temperaturadan biroz pastroq temperaturada qizdirilib 
shu temperaturada saqlab turish davrida plastik defor- 
matsiyalash yo‘li bilan toblab bo‘shatiladi (23-rasm). 
Masalan, uglerodli po‘lat buyumlar yuqori temperaturali 
ishlov berilgandan keyin cho‘zilishga mustahkamligi -40% 
ga, zarbga qovushoqligi esa 2–3 marta ortadi. 
23-rasm. 
Po‘lat buyumlarining termomexanik ishlov berish rejimlari: 
a – yuqori temperaturada termomexanik ishlov berishda; b – past 
temperaturada termomexanik ishlov berishda. 

---

91 
IX bob. PO‘LAT BUYUMLARNI KIMYOVIY-TERMIK