Доктори X. А л и у л о в Та ризчи — ф алсаф а фанлари доктори А. А Х м ед о в

219

---

«Доно в а м а ъ р и ф а т п а р в а р хукмдор» гоясини инкор 
1
^илиб майдонга чиццан м у т а ф а к к и р л а р ичида Анбар 
Отин ц а р а ш л а р и д ш д а т г а сазоворд и р. У узининг «Рисо- 
л ан ф а л с а ф а и сиёхон» ас а р и д а м а зл у м м ехнаткаш хлли; 
м а н ф а а т л а р и н и ^и м оя ^илиб, Турки стои д а ^ р н а т и л г а н
м у с там л ак ач и л и к
ижтимоий-сиёсий тузумини 
тан ц и д
]\илди. « Б а ъ з и подш охлар одил б у л а д и л а р , деб айта- 
д нл ар. О дил подшо.х б у л м а га н ва булиши мумкин 
5
мас»,— дейди у. З у л м д а н к^утулиш учун о д а м л а р нодои- 
лмкии т а р к этиб, а^ л -и д р о к к а а м а л ки л ган ^о л д а бирла- 
шиб ^ а р а к а т ки л м оц л ари з а р у р деб та ъ к и д л а й д и .
А нбар Отин рус зи ёл и ла ри в а к и л л а р и бил ан муло- 
1
^отда булган ва у л а р д а н рус халц и ни н г чоризм га 
цар-
ши ин^илобий к ураш и ^ а ц и д а эш и тган ва уз халцини 
хам нодонлпк ва зулм га царш и к у р а ш и ш га чац ирган.
У збек м а ъ р и ф а т п а р в а р л а р и н и н г сиёсий д астури н и
«доно в а м а ъ р и ф а т п а р в а р хукм дор» роясидан подшо- 
л и к ^окимиятини инкор цнлнш ж а р а ё н и н и За в к и й и и н г 
ижтимоий ц а р а ш л а р и д а ёрцин куриш мумкин.
Уз ф аол и яти н ин г бош лан гич д а в р и д а З а в ^ и й хам 
«доно ва м а ъ р и ф а т п а р в а р » хукм дор цули б и л ан адо- 
л а т л и ж а м и я т тузиш мумкин, д еган ф и к р д а б улга н ва 
шу нуцтаи н а з а р д а н ф е о д а л хонлнк д ав ри ва унинг 
идора этиш усулини ф ош ^илган. Унинг ф и к Рича, хон 
чексиз ^оки м и ят эгаси б у л а туриб бу ^о к и м и я тд ан у з и ­
нинг худ би н л ик м а ^ с а д л а р и д а ф о й д а л аи са, ф у ц ар о л ар - 
нинг фаровон л иги ^ а ^ и д а у й л а м а с а , м а и ш а т д а яш а с а , 
м а м л а к а т н и атр о ф и д аги узига у х ш а г а н л а р м а с л а ^ а т и
би л ан и дора ц илса б унд ай м а м л а к а т х а р о б а г а айла- 
нади. 
Б у н д а й ^ол х а л ц норозилигиии кучай ти рад и. 
А гар м а м л а к а т н и доно, одил в а м а ъ р и ф а т л и ки ш и лар 
идора ^и л са, а^в ол у н ча ли к муш кул булм айди.
З а в ц и й
учун 
хонлик хокимиятининг тугати л иш и
м а м л а к а т
т а р а ^ и ё т и н и н г
му^им о м и л л а р и д а н бири 
були б к ^ри н ган эди. Б у м а с а л а д а у уз д у стл ар и Ф у р ^ а т
ва М у ц им ий л ар бил ан ^ а м ф и к р эди.
За вц и й $ з а с а р л а р и д а м е х н а ткаш х а л ц зр к и н ва 
б ах тл и ^аё тга э р иш иш ига ишонч б илдиради. Б у кун- 
ляр, дейди у, бош и м и зда бир «са>;об»дир, чунки зулм 
ка :»уравоиликка ас осл ан ган д а в л а т сув ю зидаги хубоб- 
1
а фхшаб у з о ^ яш ай ол м ай д и бир кун келиб х а л ^ уни 
;п длриб т а ш л а ш и м уц ар р а р д и р . И н к и л о б д ан кейин ж а -
К м ар ox up (чип ^ам Луклагудек бир замой яхши.
220

---

м и я тд а а д о л ат ва о сой и ш тал и к урн ати л ад н ж а \ о н обод 
булади, д еган фикрни баён цилади.
З а в к и й
ин^илоб яц и н л а ш и б
ц олганлн гн га и ш о н ч , 
б илдиради. З а в к и й ин^илоб к;андай булиши, унинг з^а- 
р а к а т л а н т и р у в ч и куч л ари ^ а ^ и д а гап и рм ай ди, л еки к у 
и нцилобга ка тъ и й ишонади, инцилоб ижтимоий \ а ё т н н
ад о л а т асосида к;айта у згар ти р ад и , деган ум и д д а б у л ­
ди. М ан а шунииг учун з^ам З а в к и й 1917 йилнинг ф е в р а л
и н^нл об ига ю ксак баз^о б еради. И н цилоб ун га чидам- 
си зл и к б и л ан кутган орзусини а м а л г а ош ганлиги булиб 
к^ри н ад и ва ш ундай деб ёзади:
Энди бемор замон кетди,
З у л м атд а ётган элиинг чирог и ёнди.
Л ек и н ижтимоий-ицтисодий в а сиёсий з^аётда з^еч 
^ а н д а й муз^им у з г а р и ш л а р юз берм ади . Туркистонда 
илгаригидек, м у с там л ак ач и л и к н и н г идора зти ш усули, 
миллий зулм ^укм сурди. М ан а шунинг учун з^ам Урта 
О сиёдаги ижтимоий фикрнинг илгор н а м о я н д а л а р и ф е в ­
р а л ин^ил об ид ан умидни узиб, м у в а ^ а т з^укумат сиё- 
сати га золи м ликни н г янги ш а кл и д еб ц ар ай бошлади- 
лар. З а в к и й , Х,амза, Аваз, Айний к а б и илгор ижтимоий 
ф икр н ам о и н д а л а р и О к т я б р ь ин^илобининг миллий- 
озодлик, 
тац д ири н и £зи ^ ал цилиш ^ у ^ у ^ и ^ ац и д аги
со.хта г о я л а р и д а н илз^омланиб, уни та р г и б ц илд и лар.
, , в)