X bob. Motivlashtirish

10.4. Motivatsiyaning iqtisodiy va noiqtisodiy omillari 
Umuman mehnat natijalarini rag‘batlantirishda motivatsiyaning quyidagi 
iqtisodiy va noiqtisodiy usullari qo‘llaniladi (39-jadval).
 
39-jadval 
Motivatsiyannng nqtisodiy va noiqtisodiy omillari 
Noiqtisodiy (tashkiliy va ma’naviy) omillar 
Iqtisodiy omillar 
Maqsadli 
omillar 
Mehnatni boyitish 
omillari 
Dahldorlikni oshirish omillari 

---

• ish haqi 
• tadbirkorlik foydasi 
• turli imtiyoz va 
mukofotlar berish, 
yoki: 
• jarima 
• mukofotdan 
mahrum etish va h.k. 
• xodimlar oldiga ular 
faoliyatini yuksaltiruvchi 
aniq va 
ravshan 
maqsadlarni 
qo‘yish 
• xodimlarning ish 
faoliyati 
doirasini 
kengaytirish 
•xodimlar mehnatini 
boyitish 
• murakkab ish berish 
• yanada yuqoriroq 
bosqichdagi ish berish 
va h.k. 
• 
Ijtimoiy 
masalalarni 
echishda xodimlarga hal 
qiluvchi ovoz berish 
• qarorlarni qabul qilishda 
xodimlarni jalb qilish 
• xodimlarga mas’uliyat 
yuklash, vakolat berish va 
h.k. 
Motivatsiya - bu faqat mukofotlarni tarqatish emas. O‘z xizmat vazifalarini 
bajara olmagan yoki mehnat intizomini buzgan xodimlarni adolatli jazolash ham 
ularni o‘z faoliyatlarini yaxshilashga undaydi. 
Quyida nemis
 
olimlari 
V. Zigert
va
 L. Langlar
ning mehnatni tashkil qilish va 
uni motivlashtirish bo‘yicha takliflarini keltiramiz: 
•
har bir harakat, ayniqsa mazkur harakatni bajarilishini talab qiluvchining harakati 
obdon o‘ylangan bo‘lishi kerak; 
•
kishilar o‘z mehnatidan zavq olishi kerak, ishi uchun javob berishi lozim, natija 
uchun birga kurashishi darkor; 
•
har bir kishi o‘z ish joyida o‘zini nimaga qodir ekanligini ko‘rsatgisi keladi; 
•
kishilarning o‘z ishlarini takomillashtirish to‘g‘risidagi fikrlarini bilish lozim; 
•
kishilarni o‘zligini anglashga imkon berish kerak; 
•
maqsadga erishishga o‘z dahldorliligini his etgan xodim yanada ko‘proq kuch 
bilan ishlashga, o‘zini ko‘rsatishga harakat qiladi; 
•
yaxshi ishlaydigan kishilar ham moddiy, ham ma’naviy tomondan tan olinishga 
haqlidirlar; 
•
har bir xodimga barcha axborotlarga kira olish huquqi bo‘lishi kerak, buning 
ustiga tez bo‘lishi muhimdir; 
•
xodimlarning ish faoliyati yo‘nalishini o‘zgartirish to‘g‘risidagi qaror ularning 
ishtirokida, ularning tajribasi, bilimiga asoslangan holda qabul qilinishi kerak; 
•
o‘z-o‘zini ustidan nazorat bo‘lishi kerak; 
•
ish jarayonida xodimlar yangi bilimlarni ola bilishi lozim; 
•
xodimlarning suvini siqib chiqarish emas, balki ularning tashabbuslarini qo‘llab-
quvvatlash darkor; 
•
xodimlar o‘z mehnatlarining sifati to‘g‘risida axborotga ega bo‘lishlari lozim; 
•
har bir xodim o‘z-o‘ziga imkoniyat boricha xo‘jayin, boshliq bo‘lishi kerak; 

---

•
har bir kishi muvaffaqiyatga intiladi. 
Amerikalik mutaxassislarning fikriga qaraganda, mana shu maslahatlar 
hodimlarning ijodiy kuch–quvvatini, tashabbusini oshiradi, ijodiy vaziyat, 
xayrihohlik vaziyatining vujudga kelishiga va pirovard natijada mehnat 
unumdorligining ortishiga yordam beradi.