‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

D
nuqtani olingan 
О
nuqta bilan tutashtirib, uning davomiga 
D O = O K
ni o‘lchab qo‘yiladi. 
К
nuqtani 
A
nuqta bilan tutashtirib, 
A K
to ‘g‘ri 
chizig‘iga ega boMinadi. 
A K
to‘g‘ri chizig‘i 
AB
ga perpendikular 
(3.6-shakl, 
a).
Bu misolni boshqacha usul bilan ham yechish mumkin 
(3.6-shakl, 
b).
Bir-biriga teng bo‘lgan Beshta kesma o‘lchab qo‘yiladi 
va 
A
nuqtadan 
R=3a
radius bilan yoy chiziladi. So‘ngra 
4
nuqtadan 
R=5a

---

a )
h )
3.6-shakl.
radiusli ikkinchi yoy chiziladi. Bu yoylar- 
ning o ‘zaro kesishgan 
К
nuqta aniqlanadi 
va u 
A
nuqta bilan birlashtiriladi. Hosil 
bo‘lgan 
A K
to‘g ‘ri chiziq 
AB
to‘g ‘ri 
chiziqqa perpendikular bo‘ladi.
3-misol. С
nuqtadan 
AB
to‘g ‘ri chiziqqa 
peфendikular tushirilsin (3.7- shakl). Misol 
sirkul yordamida yechilsin.
Yechish: С
nuqtadan 
AB
to‘g‘ri chiziqni 
kesadigan qilib ixtiyoriy 
R
radius bilan yoy 
chiziladi. Bu yoyning 
AB
to‘g ‘ri chiziq bilan kesishgan 
1 va 2
nuqtalari- 
dan ixtiyoriy 
R
radius bilan yoylar chiziladi. Bu yoylaming o ‘zaro ke­
sishgan 
D
nuqtasi berilgan 
С
nuqta bilan birlashtiriladi. Hosil bo‘lgan 
CD
to‘g‘ri chiziq 
AB
to‘g ‘ri chiziqqa рефе^1ки1аг bo‘ladi.
Burchaklami yasash va ulami teng bo‘laklarga bo‘lish uchun trans- 
portir, uchburchakliklar va sirkul ishlatiladi. Geodeziyada yer ustida 
o‘lchashlar o‘tkazishda esa burchaklami 
0
‘lchash vaqtida aniq asbob -
teodolit va niveler qo‘llaniladi. Biz chizmachilikda keng qo‘llaniladigan 
ayrim usullar bilan quyida tanishamiz.
3-§. Burchaklami transportir yordamida o‘lchash va yasash
Burchakni transportir bilan 
0
‘lchash uchun uning tayanch plankasini 
berilgan burchakning bir tomoniga shunday qo‘yish (3.8- shakl) kerakki,

---

transportirdagi 0 nuqta burchakning 
uchi 
(A)ga
to‘g‘ri kelsin. Burchak 
CAB
ning qiymati daraja (gradus) 
hisobida transports shkalasi bo‘- 
yicha aniqlanadi.
AB
tomonning 
A
uchidan beril­
gan gradus qiymati bo‘yicha bur­
chak yasash uchun transportimi 
shunday qo‘yish kerakki, uning mar- 
kazi (0 nuqta) 
AB
to‘g‘ri chizig‘ning 
A
nuqtasiga to‘g‘ri kelsin, so‘ngra trasportir shkalasidagi berilgan gradus 
soniga mos kelgani (masalan, 55°) 
N
nuqta bilan belgilanadi. Transportir 
olib qo‘yiladi va 
N
nuqta orqali 
A C
kesma o‘tkaziladi. Natijada izlangan 
CAB
burchagiga ega bo‘linadi (3.8-shakl).
4-§. Burchakni sirkul va chizg‘ich yordamida yasash hamda
uni teng bo‘laklarga bo‘lish
Burchakning bissektirisasi chizg‘ich va sirkul yordamida oson yasala­
di. Buni quyidagi misollarda ko‘ramiz.