‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4-misol. 
Adiming ustirog‘ida maydoncha (supa) tayyorlansin 
(13.21-shakl). Maydoncha belgisi 
33,
uning bir qismi tuproq to‘kish, 
ikkinchi qismida tuproq qazish ishlarini olib borishga mo‘ljallangan. 
Maydoncha yonbag‘irlaridagi tuproq qazish qiyaligi 
i =
1:1, tuproq 
to‘kish qiyaligi /=1:2 ga teng. Bu yerda tuproq qazish va to ‘kish 
ishlarining o‘zaro chegara chizig‘i va toporafik sirt bilan kesishgan 
chiziqlarini aniqlashga to‘g‘ri keladi.
Chizmada maydoncha plani gorizontallari bilan kerakli masshtabda 
chizib olinadi. Qiyalik masshtab grafigi ham chiziladi (13.21-shakl,
a).
Chizma bo‘yicha maydonchaga nisbatan tuproq qazish va to‘kish 
tomonlari chegara nuqtalari aniqlanadi. Qiyalik masshtab tekisliklarining 
gorizontallari o‘tkaziladi (13.21-shakl, 
b
). Endi qiyalik (tekislik) 
gorizontallarining topografik sirt gorizontallari bilan kesishgan nuqtalari 
aniqlanadi va ular orqali izlayotgan kesishish chiziqlari yasaladi 
(13.21-shakl, 
d).
Qiya tekislikda yer inshooti maydonchasini qurish (13.22-shakl) 
va unga chiqadigan apparelni tayyorlashda, adiming notekis joylarini 
tekislash maqsadida qirqish (qazish), to‘kish kabi tuproq ishlari bajarilishi 
lozim. Shunga muvofiq, gorizontal belgisi 10 m deb belgilangan maydon- 
chaning ko‘tarma (tuproq to‘kiladigan joy)ni tekislash va o‘yib olish 
bilan bog‘liq ishlaming chegarasi berilgan plan bo‘yicha aniqlash talab 
qilingan bo‘lsin.
Apparel qiyaligi 
i =
2:7, maydoncha yonbag‘irlarining nishabi tuproq 
to‘kiladigan joyda /r =l:2, qaziladigan joyda 
iK
= 1:1 berilgan.
Berilgan qiyaliklaming intervallarini aniqlash uchun qiyalik masshtabi 
grafigi tuzib olinadi. Maydoncha tomonlariga perpendikular qilib qiya-

---

d)
lik masshtablarining chiziqlari o‘tkaziladi. Ularda qiyalik nishabi 
intervallari belgilanadi va gorizlntallari o‘tkazilib, ulaming topografik 
sirt gorizontallari bilan mos ravishda kesishish nuqtalari yordamida 
izlayotgan chiziqlar topiladi.
Apparelga uning qiyaligi 
iA= 2 \l
bo‘yicha qiyalik masshtabi grafigida 
intervallari qo‘yib chiqiladi va yonbag‘rining gorizontallari chiziladi.

---

Ulaming topografik sirt gorizonttalari bilan mos holda kesishgan nuq­
talari orqali kesishish chizig‘i aniqlanadi.
Ba’zida, maydonchaga chiqish yoki tushishda aylanma apparellardan 
foydalaniladi. Ulami planda chizish 13.22-shaklda ko‘rsatilgan.
Apparel intervallarini uning o‘qiga o‘lchab qo‘yiladi va ularga urinma 
markaz 
0
orqali o‘tkaziladi. Bu chiziqlaming apparel chegara chiziqlari 
nuqtalaridan konus asoslari chiziladi. Birinchi konus uchidan ikkinchi 
konus asosiga lekalo yordamida urinma egri chiziqlar chiziladi. Bu egri 
chiziqlaming topografik sirt gorizontallari bilan kesishgan nuqtalari 
orqali izlayotgan kesishish chizig‘i aniqlanadi.
5-misol. 
25
belgili maydoncha va unga chiqish yo‘lkali (yo‘lakli) 
yer qurilish ishlari topografik sirtda bajarilsin (13.23-shakl). Topografik 
gorizontallari, apparel qiyaligi / = 1:4, tuproq to‘kish yonbag‘irlaming 
nishabi