2 Ўзбекистон республикаси

 
Гирих миллий нақш шаклли розеткасининг қаламтасвири 
(панжара, нилуфар нақши) мисолида 
Панжара гипс нақш розеткасини тасвирлашдан асосий мақсад 
талабаларни ўзбек миллий халқ амалий санъати билан яқиндан таништириш 
ҳамда қуриш маҳорати ва шакл ҳажмини кўрсатишдан иборат. 
 
Қўйилган вазифани амалга оширишда рельефли орнаментни бажариш 
мақсадга мувофиқ. Орнаментнинг конструктив қурилиши ва уни соя-ѐруғ 

---

54 
тусини белгилаш ўқувчилардан диққат-эътиборни талаб этади. Орнамент 
чизувчиларга нисбатан кўз баландлигида оч-кулранг фонда жойлаштирилади. 
Талабалар орнаментни ѐн томондан кузатиб, айрим перспектив 
қисқаришларнинг тасвирини бажаришлари мақсадга мувофиқ бўлади.
 
Нақш розеткасининг умумий шаклини бажариш жараѐнида унинг асосий 
нисбатлари –бўйининг узунлигига ҳамда эни ва чуқурлигига нисбатан тўғри 
белгилаб олиниши муҳим.
 
Устки қисм шаклини тасвирлашда ўқувчилар шаклларнинг бир хил 
эмаслигини кўради. Бу уларни янада ҳар бир бўлакни диққат эътибор билан 
таҳлил этишга йўналтиради. 
 
Ҳаққоний тасвирлашнинг асосий қонунларидан бири «панжара» 
геометрик нақшини таҳлил этиб, унинг характерли бўлаклари аниқланиб, 
босқичма-босқич тасвирланади.
 
Қоғоз юзасида жуда 
енгил чизиқлар билан 
розетка 
томонларининг 
нисбатига қараб қоғоз тик 
ѐки ѐтиқ ҳолда қўйилади.
 
Нақш намунасининг 
вертикал 
текисликка 
нисбатан 
оғмалиги, 
томонлардан 
бирининг 
иккинчисига 
нисбати, 
перспектив қисқариш ва 
уфқ чизиғининг қандай ҳолда турини чизиқли конструктив усулда 
бажарилади. Сўнг тасвирланган икки қисмли занжира элементи аниқланади. 
Бунинг учун занжиранинг гипс тахтасидаги энг юқори ва пастки қисми ҳамда 
чекка нуқталари белгиланади.
 
Маълумки, 
ушбу 
розетканинг 
томонлари, 
бурчак градуслари бир-
бирига тенг ва симметрик. 
Шунинг учун уни тенг 
иккига 
бўлиб 
ўтувчи 
нуқталардан горизонтал 
ва 
вертикал 
тўғри 
чизиқлар ўтказилади.
 
Ўтказилган вертикал 
икки чизиқ бир-бирига 

---

55 
параллел бўлса, горизонтал чизиқ ганч тахтасининг юқори ва пастки 
горизонтал қирраларига параллел бўлмаган ҳолда ўз ҳолича ўтади. Чунки, бу 
икки тўғри чизиқ ўқувчи қайси нуқтадан туриб тасвирлаѐтганига қараб 
перспектив қисқариб боради ва маълум масофага бориб бир нуқтада 
учрашади (кесишади). Сўнг панжаранинг қалинликлари белгиланади ва улар 
тўғри чизиқлар орқали бирлаштирилади. Бу вазифанинг 2-босқичи 
ҳисобланади.
 
Кейинги босқичларда 
панжара томонларининг 
бурчаклари, 
текисликларнинг 
бир-
бирига 
нисбатлари 
топилади. Сўнг розетка 
бўлакларидаги ѐруғ ва 
соя, ярим соялар ѐруғлик 
манбаининг 
тушишига 
қараб қандай ўзгариши 
аниқланади. 
Соя 
бошланғич 
босқичда 
енгил штрихлар асосида 
бажарилади. Орнамент бўлакларининг ѐруғ ва сояларини ҳеч қачон алоҳида-
алоҳида ишлаш ярамайди. Тасвирланаѐтган ҳар бир бўлакни бир-бирига 
таққослаган ҳолда баробар олиб бориш, тугалланганлиги жиҳатдан бир-
бирига мувофиқ бўлиши керак. Ушбу амалнинг тўғри бажарилиши иш 
жараѐнида қилинган хато ва камчиликларни ўз вақтида тузатишга ѐрдам 
беради (3-босқич).
 
Вазифада босқичма-босқич иш юритиш, яъни орнаментни қоғозда тўғри 
жойлаштириш, ҳар бир бўлакни конструктив чизиқли қуриш ва ҳажмлари 
устида иш олиб бориш орқали бири иккинчисини тўлдириб боради.