Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

 + Se + Н
2
О + 2
NaOH
(1) 
Эритмада селен атомлари электрон ва атом қутбланишлар натижасида 
мусбат ва манфий диполларга эга бўлади. Электрон қутбланишда селен атоми 
мусбат зарядланган ядроси ва манфий зарядланган ташқи электронлари қутбли 
молекулалар ва қутубли функционал гуруҳлар тасирида қарама-қарши 
томонларга жойлашади. Атом қутбланишда мусбат ва манфий диполга эга 
бўлган қутбли SeНЗ ҳосил бўлади. Ҳосил бўлган эркин SeНЗ мусбат диполлари 
билан карбоксил 
(-СОО¯), 
гидроксил (-ОН) гуруҳларининг кучли манфий 
диполлари билан диполлараро боғланиш ҳосил бўлиб [Se
n
КМЦ
¯
m
] таркибли 
полимерметаллокомплексларни ҳосил қилади ва SeНЗ барқарорлиги 
таминланади (1-расм).
1-расм. Nа-КМЦ ва селен нанозарралари орасида диполлараро боғланиш 
натижасида барқарор полимерметаллокомплекслар ҳосил бўлиш схемаси 
Келтирилган 1-расмдан кўринадики, диполлараро боғланишлар ва 
молекулалараро таъсирлар кучли электростатик тортишиш табиатига эга бўлиб, 
нанозарраларнинг вақт давомида сақлангандаги барқарорлиги таминлайди. 

---

85 
SeНЗ ва карбоксил гуруҳлари ўртасида ҳосил бўлган диполлараро боғланиш 
кучли даражада бўлганда молекулалар ўзаро яқинлашиб бир-бири билан 
бирикиб полимерметаллокомплекс ҳосил бўлишини кўриш мумкин. 
Na-КМЦ 
эритмаларида 
шаклланган 
SeНЗ 
шакли, 
ўлчами 
ва 
барқарорлигини аниқлаш мақасдида УБ-спектроскопик ва ёруғликнинг 
динамик тарқалиши (DLS) тадқиқодлар олиб борилди. Концентрацияси 2.5% 
бўлган Na-КМЦ эритмасида синтез қилинган полимерметаллокомплекс 
[Se
n
КМЦ
¯
m
] намуналари 10, 20, 30 сутка вақт давомида сақланган 
эритмаларидаги SeНЗ барқарорлиги УБ-спектроскопик тадқиқодлар орқали 
ўрганилганда ҳар бир намуна учун тўлқин узунлиги 280 нм ютилиш 
интенсивлиги 1.5% миқдорда намоён бўлиб, улар орасида фарқлар кузатилмади 
[3]. 
Янги синтез қилинган полимерметаллокомплекс [Se
n
КМЦ
¯
m
] таркибидаги 
SeНЗ ўлчамлари 110-180 нм бўлиб, намуналар 20 минут давомида 
ультратовушли диспергаторда ишлов берилгандан сўнг SeНЗ эритмада 
тарқалиш даражаси 37 % даражадан 88 % даражагача ортганлигини ва 
ўлчамлари 85-93 нм ўлчамгача камайганлиги DLS тадқиқодлар орқали 
аниқланди.