Бизнес вa тaдбиркорлик олий мaктaби

 
I
n
=
𝐼
𝑢
𝐼
𝑗
∗ 100%
; 
Бунда, 
I
n 
– тегишли индикаторнинг улуши (мисол учун, жами аҳолига нисбатан 
“темир дафтар”га киритилганлар улуши, фоизда); 
I
u 
–
тегишли индикаторнинг жами миқдори (мисол учун, “темир 
дафтар”га киритилганлар сони); 
I
j
 – тегишли индикатордаги умумий кўрсаткич (мисол учун ҳудуддаги жами 
аҳоли сони). 
Ушбу формула орқали ҳар бир ҳудуднинг юқорида санаб ўтилган 6 та 
индикатори бўйича кўрсаткичлари ҳисоблаб чиқилади. Ҳар бир индикатор 
бўйича ҳудудларнинг эгаллаган ўрни аниқланади. Бунда, мабодо 
индикаторларнинг улушида тенглик қайд этилганда улардаги аҳоли ёки 
индикатордаги миқдорга эътибор қаратилади. Мисол учун, аҳоли сони кўп 
бўлган ҳудудга нисбатан юқори устунлик бериш мумкин.
Шундан сўнг ҳудудларнинг барча индикаторлар бўйича эгаллаган ўрни, 
рейтингги умумийлаштирилиб ўртача рейтинг чиқарилади. Масалан, Қашқадарё 
вилояти маъмурий-ҳудудий нуқтаи-назардан 15 та туман ва шаҳардан иборат 
бўлса, ҳар бир туман (шаҳар)нинг 6 та индикатор бўйича эгаллаган ўрни 
аниқланиб, кейин умумий ўртача рейтингги ҳисобланади. Аниқланган рейтинг 
бўйича туман (шаҳар)ларни 3 та: юқори, ўрта ва қуйи ўринларга ажратилади.
Демак, якуний натижа бўйича рейтингда юқори ўринларни эгаллаган 
ҳудудларнинг тажрибалари оммалаштирилиши, эришилган натижаларга 
мувофиқ қўлга киритилган ютуқлар сифатида маҳаллий мутасаддиларни 
рағбатлантириш, бошқа ҳудудларга нисбатан камбағалликни қисқартириш 
борасида амалга оширилган ишларни ижобий баҳолаш мумкин. 
Аксинча, кўрсаткичлар паст бўлган ҳудудларда камбағалликни 
қисқартириш борасидаги ислоҳотларни янада ривожлантириш, маҳаллий 
раҳбарларга бу борада кўрсатмалар бериш, ишларини танқидий баҳолаш ва ҳатто 
интизомий жазо чораларини белгилашгача бўлган тадбирларни олиб бориш 
мумкин. Бундан кўзланган мақсад фақатгина ушбу ҳудудларни ижтимоий-
иқтисодий ривожлантириш, уларнинг натижаларини ўзаро таққослаш, аҳоли 
даромадларини ошириш ҳамда ижтимоий ҳимоя тизимларини янада 

---

428 
такомиллаштиришга қаратилган бўлиши лозим. Бундан ташқари, ушбу 
рейтинглардан фойдаланган ҳолда турли илмий ва амалий тадқиқотлар олиб 
бориш, географик карта ва махсус дастурлар ишлаб чиқиш мумкин.
Хулоса ўрнида таъкидлаш лозимки, ушбу рейтингларни доимий тарзда 
(йиллик, чораклик ёки ойлик) олиб бориш, бунинг учун эса махсус онлайн 
платформадан фойдаланиш таклиф этилади. Зеро, ҳозирги ахборот 
технологиялари даврида бу айнан тезкорлик, маълумотларни жамлаш, ҳисоблаш 
ҳамда улардан фойдаланишда инсон омилини камайтириш, ҳаққонийлигини 
таъминлаш бўйича доимий мониторинггини олиб бориш нуқтаи-назаридан 
самарали усул ҳисобланади. Онлайн платформа ёки махсус электрон дастурга 
ҳудудларнинг тегишли индикаторларини киритиш орқали автоматик тарзда 
рейтингларни ҳисоблаш, карталарни яратиш ва бошқа зарур вазифаларни 
бажариш мумкин. Бундан ташқари, ушбу платформани бошқа электрон 
дастурлар, мисол учун, Ижтимоий ҳимоя ягона реестрига интеграция қилиш, 
ўзаро маълумотларни таққослаш ва бошқа мақсадларда ҳам фойдаланиш 
мумкин.
Ушбу рейтингларни ишлаб чиқишда ҳудудларнинг камбағаллик даражаси 
борасида муҳим статистик ҳамда ишончли манбалардан фойдаланиш лозим. 
Айниқса, яқин истиқболга мўлжалланган дастур ёки стратегияларни ишлаб 
чиқишда ана шу рейтингларнинг ўрни алоҳида бўлиши тавсия этилади.