Ўсимликлар морфологияси ва

ск а р и ф и к а ц и я
(лот. с к а р и ф и к а р е — тирнамоқ) 
деб аталади. Бу уруғларни қум ёки жилвир шишада ара- 
лаш тирилиб иш қалаш йўли билан бажарилади. Бу чора 
уруғ муртагига сув ва ҳаво ўтишини осонлаш тиради ва 
нафас олиш ини яхш илайди.
Қ иш лоқ хўжалигида пўсти қатгиқ дарахт, бута (шум- 
тол, заранг, акация, нок, олма, армуғон ва ҳоказо) ҳамда 
кўпгина фойдали ёввойи ўсимликлар (лагохилус-кўкпа- 
ранг, қатрон, изен, таран ва бошқалар) уруғларининг униб 
чиқиш ини тезлаш тириш учун улар нам қум орасида 
20
—

---

25 см чуқурлиқда О +
6
°С ҳароратда бир ёки бир неча ой 
давомида сақланади. Бу усулга 
ст р ати ф и к ац и я
(лот. с т р а - 
т у м — тўшама, қатлам; ф а ц е р с — бажармоқ) деб аталади.
Чўлларда ўсимликларнинг уруғ пўстида (шувоқ, туяқо- 
рин, итсиғек, лагохилус-кўкпаранг ва бошқалар) униш ни 
тўхтатувчи модда ингибитор (лот. ингибе — тўхтатиш) бўла- 
ди. Бу модда ёмғир, қор сувлари томонидан ювиб юбо- 
рилса, шундан кейин уруғи уна бошлайди. Уруғнинг униб 
чиқиш тезлиги ва униш қобилиятини сақлаб қолиш хусу­
сиятига қараб ўсимликлар қуйидаги гуруҳларга бўлинади:
1. У зоқ давом этувчи чуқур тинимдаги (уйқудаги) уруғ- 
лар. Бундай уруғлар бир, и кки ёки ундан ҳам кўп йиллар 
м обайнида униш қо б и л и яти н и сақлаб қолади. Уларга 
кўпгина дарахт ва ўтчил ўсимликлар киради. А йниқса бе­
гона ўтларнинг уруғлари тупрокда жуда кўп (10, 40 ва ун­
дан ҳам зиёд) йиллар давомида униш қобилиятини сақ- 
лайди. Ш унинг учун ҳам бегона ўтларга қарш и курашиш 
қийин (масалан, шумғия, сари қ печак ва бошқалар).
2. П иш иб тўкилгандан кейин бирданига ёки бир оз вақт 
ўтгандан (кўпинча қиш лаб бўлгандан) кейин унадиган 
уруғлар. Аммо улар ҳам кўп вақт ичида униш хусусиятини 
сақлаб қолиш и (7—12—18 йил) мумкин. Буларга бош оқли 
маданий ўсимликлар, полиз экинлари, чўл, адир, тоғ ва 
яйловда ўсувчи ўсимликлар киради.
3. П иш иб етилгандан сўнг қулай шароитда дарҳол униб 
чиқадиган ва ноқулай ш ароитда униш қобилиятини тезда 
йўқотадиган уруғлар. Буларга: тол, терак, себарга ва кўпги- 
на нам иқлимли тропи к ўсимликлар мисол бўла олади.
4. П иш иб етилгандан сўнг, она ўсимликда турган вақ- 
тидаёқ уна бошлайдиган уруғлар. Бундай ўсимликлар жуда 
ҳам оз учрайди ва