A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

0
‘tkazuvchi quvur armaturalarining shartli grafik belgilanishi
№
Shartli grafik belgilarning nomi
Belgisi
1.
Boshqarilmaydigan ventil, klapanlar:
t x i
burchakli
uch yo‘nalishli
2.
Boshqariladigan ventil, klapanlar:
o ‘tkazuvchi
burchakli
Ы<]
3.
Saqlagichli o ‘tkazuvchi klapan
4.
Drosselli klapan
C><3
5.
Zadvijka
O K I
6.
Kran:
o ‘tkazuvchi
t x
burchakli
uch yo‘nalishli
to‘rt yo‘nalishli
281

---

7.
Aralashtirilgan kran:
umumiy belgilanishi
dush setkali
8.
Tindirgich (otstoynik):
basseynli
bir kamerali
T
ko‘p kamerali
9.
Filtr (suzgich):
qumli
ф
barabanli
lentali
I*»».
10.2. 
Kinem atik sxemalar ( 0 ‘zDSt 2.702:2003). 
Kinem atik 
sxemalar asosiy vazifasiga ko‘ra prinsipial, strukturali va funksional 
turlarga bo‘linadi.
Prinsipial sxemada barcha kinematk elementlarning yo‘nalishi va 
ulaming bog'lanishi, boshqarilishi, sozlanishi va harakatlarining nazorat 
qilinishi ko‘rsatiladi. Sxemada mexanik va mexanik bo‘lmagan juftlar, 
zanjirlar, guruhlar orasidagi bog‘lanishlar ko‘rsatiladi.
Sxemada vallar, o ‘qlar, sterjenlar, shatun kabilar 5 yo‘g ‘onlikdagi 
asosiy yo‘g ‘on tutash chiziq bilan chiziladi. Sxema elementlari s/2 
yo ‘g‘onlikdagi ingichka tutash chiziq bilan, buyum konturi ichiga 
chizilgan sxema s/3 yo‘g ‘onlikdagi ingichka tutash chiziq bilan chiziladi. 
Tutash zvenolaming orasidagi kinematik bog‘lanishlar s/2 yo‘g‘onlikdagi 
shtrix chiziqlarda, elementlar orasidagi yoki ulaming harakat manbayi 
bilan mexanik bo‘lmagan (energetikali) kinematik bog‘lanishlari s/2 
yo‘g ‘onlikda ikki qatorli o'zaro parallel shtrix chiziqda, elementlar 
orasidagi hisob-kitob bog‘lanishlari s/2 yo‘g ‘onlikdagi uch qatorli o ‘zaro 
parallel shtrix chiziqlarda chiziladi.
282

---

Sxemada m ashina va m exanizm larning zvenolari orasidagi 
harakatlarning o ‘zaro bog‘liqligini k o ‘rsatish bilan birga vallaming 
aylanma harakat soni, shkiv diametrlari, tishli g‘ildiraklar tishlarning soni, 
moduli, dvigatelining quw ati va boshqa texnik ko‘rsatkichlar beriladi.
Sxemada kinematik guruhlar va elementlar vazifasini chiqarilgan 
chiziq tokchasi ostiga yozib qo‘yish mumkin. Vallar rim raqami bilan, 
qolgan elementlari arab raqamlar bilan nomerlanadi.
Eng ko‘p tarqalgan sxema elementlariga harfiy belgilar qo'yiladi. 
Standartga muvofiq umumiy mexanizmlar -
A,
vallar -
B,
Kulochokli 
mexanizm elementlari (kulachok, itargich) - C, turli elementlar -
E,
bukiladigan mexanizm elementlari (tasma, zanjir) -
K,
xrapovikli 
mexanizm elementlari -
P
, tishli va friksion mexanizm elementlari -
T,
harakat manbayi (motor) -
M,
muftalar, tormozlar -
X, U
harflari bilan 
ko‘rsatiladi.
Strukturali sxemada asosiy funksional qismlar (elementlar, moslama) 
va ular orasidagi o ‘zaro bog‘lanishlar tasvirlanadi.
Funksional sxemada funksional qismlarni oddiy geometrik shakl 
tarzida va ular orasidagi funksional bog‘lanishlar ko'rsatiladi. Barcha 
tasvirlangan funksional qismlaming nomlari ko'rsatilgan bo‘lishi lozim.
Kinematik sxemalar standart tomonidan tasdiqlangan shartli grafik 
belgilar bilan tasvirlanadi (10.3-jadval).
10.3-jadval.