Mavzu-15. Demografik jarayonlarni prognozlash reja

 
15.3. Ishchi kuchi, shahar va qishloqlarda ularning tarkibiy tuzilishi 
Demografik prognozlashlashning yetakchi о‘rinlaridan biri mehnat resurslari sonining 
perspektiv baholanishi hisoblanadi. Uning negizi aholining jinsiy yosh strukturasi bо‘yicha 
sonining prognozi sanaladi, buning asosida mehnatga layoqatli 
16—55 (59) yoshdagi aholi soni tо‘g‘risidagi ma’lumotlar 
olinadi. 
Prognozlashda eng avvalo mehnat resurslarini takror ishlab 
chiqarishning barcha tomonlarini qamrab oluvchi mavjud 
qonuniyatlar va ularning shakllanishi, takomilashishi va 
qо‘llanilishi bо‘yicha о‘rganish lozim. Bularning barchasi 
shunga muvofiq statistik yoki boshqa axborot tо‘planishini talab 
qiladi. 
Aholi sonini prognozlashda ekstropolyatsiya va matematik 
modellash usullaridan keng qо‘llaniladi. 
Immigratsiya usuli asosida dinamik qatorlardan foydalangan holda aholi harakatining 
turli komponentlari prognozlari aniqlanadi. Bu prognoz о‘rta va uzoq muddatli davr uchun 
yaratiladi. Hozirgi paytda matematik modellash usullari va birinchi navbatda omilli tahlil 
usuli keng qо‘llanilmoqda. 
Aholi sonini prognozlash modeli tenglamalar tizimi kо‘rinishida tuziladi. 
U=a
0
+a
1
x
1
-a
2
x
2
+a
3
x
3
Bu yerda: x
1
–tug‘ilish,x
2
–о‘lim, x
3
–migratsiY. 
X
1
=b
0
+b
1
z
1
k+b
2
z
2
+ b
3
z
3
… 
X
2
=s
0
+s
1
z
1
+ s
2
z
2
+ s
3
z
3
… 
X
3
=d
0
+d
1
z
1
+ d
2
z
2
+ d
3
z
3
… va xokazolar. 
15.4. Demografik jarayonlarni ifodalovchi kо‘rsatkichlar va ularni belgilovchi 
omillar 
Yaxlit holdagi aholi prognoz soni va strukturasi dastlab tashqi migratsiyani hisobga 
olmagan holda amalga oshiriladi, chunki uning xissasi uncha katta emas, biroq xududlar 
uchun demografik prognozlar aholi migratsiyasini hisobga olgan holda tuzilishi lozim. 
Migratsiya nafaqat aholining umumiy soniga ta’sir qiladi, balki uning nisbiy va yosh 
strukturasini ham о‘zgartiradi. Shuning uchun bu omil tug‘ilish bilan bir qatorda asosiy omil 

---

hisoblanadi. Migratsiya koeffitsiyentini hisoblash uchun dastlab xududning har 1000 
kishisiga tо‘g‘ri keladigan kо‘chib kelishlarning о‘rtacha soniga teng bо‘lgan kо‘chib kelish
koeffitsiyentini hisoblash lozim. Har 1000 kishiga xududdan kо‘chib ketish va kelishlar 
koeffitsiyenti beriladi. Sо‘ngra kо‘chib ketishlar va kelishlar о‘rtasidagi farq hisoblanadi. Bu 
farq sof migratsiya koeffitsiyentini yoki migratsiya soldosi koeffitsiyenti hisoblanadi.