Ichki kasallikiar

4 .9 . Q on guruhlari. Q on guruhini aniqlash
Qon guruhlari —
bu q o n n in g nasldan naslga o ‘tadigan belgilari. 
A na shu belgilar asosida barcha o d a m la r qoni (irqi, yoshi va jinsidan 
q a t’i nazar) guruhlarga b o ‘linadi. O dam ning u yoki bu qon guruhiga 
mansubligi uning individual biologik xususiyati b o ‘lib (ona qomidagi 
rivojlanish davridayoq shakllana boshlaydi, keyingi b u tu n hayoti 
davomida o ‘zgarmaydi).
Eritrotsitlar (qizil qon hujayralari) tarkibidagi izoantigenlar — 
izoantigen 
Л
va izoantigen 5, shuningdek, m e ’yorda b a ’zi o d a m -
larning q o n zardobida b o ‘ladigan izoantitelolar—izoantitelo 
a
va 
izoantitelo /3 k o ‘p amaliy ahamiyatga ega omillar hisoblanadi. O dam
q o n id a faqat turli xil izoantigenlar va izoantitelolar (m asalan, /4+/3 
va 5+of) 
b o ‘la d i, c h u n k i b ir xil belg id a g i i z o a n t i g e n l a r va 
izoantitelolar uchrashsa (m asalan, 
Л
va 
a)
eritrotsitlar bir-biriga 
yopishib, o d a m o l i b qoladi.
O d a m la r q o n id a
A va В
izoantigenlar, shun in g d e k , a va /3 
izoantitelolar b o lis h ig a qarab, ularni shartli ravishda harflar h a m d a
ra q a m la r bilan ifodalab, t o ‘rt guruhga b o ‘lish m um kin:
• 0 a /3 (I) — faqat, 
of, 
/3 izoantitelolari b o r q o n guruhi;
• A (5
( I I ) —tarkibida 
A
izoantigeni va /3 izoantitelosi b o r qon 
guruhi;
• В а
(III) — tarkibida 
В
izoantigeni va 
a
izoantitelolari bor 
q o n guruhi.
68

---

• /150 (IV) — tarkibida faqat /1 va 5 izoantigenlar b o r qon 
guruhi.
Q o n g u ru h i haqidagi t a 'l i m o t X IX asr oxirida yuzaga kelgan. 
U u m u m i y i m m u n o lo g i y a n in g m u h im q ism id ir. Q o n g u r u h i 
h a q id a g i ilm la r tib b i y o tn i n g deyarli h a m m a s o h a la r id a keng 
m iq y o sd a am aliy q o i l a n i l a d i . Q o n g u ru h in i o lrganish izoantigen 
A
ning bir xil belgiga ega emasligini ko^rsatdi. Izoantigen 5 izoantigen 
A
ga nisbatan k o ‘proq bir xil belgiga egaligi bilan farq qiladi. U n d a n
tashqari, b a ’zi o d a m la r eritrotsitida Я va 0 kabi spetsifik antigenlar 
topildi. /lUtfsistemasida o ‘z mohiyatiga k o ‘ra izoantigenlardan so‘ng 
tibbiyot am aliyotida q o n g uruhining 
Rh
sistemasi 
(R hezus—
rezus) 
r e z u s - f a k t o r ik k in c h i o ‘r in d a t u r a d i , u q o n g u r u h i n i n g eng 
m urakkab sistemalaridan b o ‘lib, 20 dan ortiq izoantigendan tashkil 
topgan, 25 % o d a m la r eritrotsitlarida 
Rh
sistem a antigeni 
Rh —
faktor mavjudligi, 15 % o d a m la rd a uning b o lm a s lig i aniqlangan. 
A na shu faktorning bor yo yo ‘qligiga qarab o d a m la r shartli ravishda 
ikki guruhga — rezus-m usbat va rezus-m anfiy guruhga b o ‘linadi. 
Q o n id a 5A-faktori boNm agan o n a organiz m ida rivojlanayotgan 
hom ila rezus-faktori m usbat o ta d a n o ‘tgan antigen t a ’sirida unga 
qarshi antitelolar hosil boNadi, bu antitelolar, o ‘z navbatida, hom ila 
eritrotsitlariga t a ’sir etib, ularning gemolizi (erishi)ga sabab b o i a d i . 
S h u n d a y qilib, gemolitik anem iya k o lrinishida n a m o y o n b o l i b ,
b a ’zan o l i m g a olib keladigan rezus-konflikt (ziddiyat) kelib chiqadi. 
Q o n n i rezus-m anfiy odam larga rezus-musbat qon qayta quyilganda 
h a m rezus-konflikt kelib chiqishi m um kin.
Eritrotsitlardagi izoantigenlardan tashqari, qonning boshqa tarkibiy 
elementlarida ham faqat ularga xos izoantigenlar borligi aniqlanadi. 
Shu tariqa leykotsitlarning 40 dan ortiq antigenlarini birlashtiruvchi 
leykotsitar guruhlar mavjudligi m a ’lum b o ld i. O dam qonining boshqa 
sistemalariga oid izoantigenlar /150 va 
Rh
sistemalariga qaraganda 
kamroq amaliy ahamiyatga ega b o ‘lsa-da, sud tibbiyoti, genetika, 
antropologiya sohalari uchun ahamiyati katta.
Q o n g uruhiga xos belgilar irsiy faktorlar bilan belgilanadi, 
y a ’ni b o la la r q o n in in g a n tig e n xususiyatlari o t a - o n a n i n g q o n
guruhiga b o g l iq . Bu sud tibbiyotida bolaning o ta-o n a sin i aniqlab 
berishdek m u ra k k a b masalalarni hal qilishga im kon beradi.
Qon guruhlarini aniqlash.
Q o n guruhlari xona harorati 15—20°C 
da a n iq la n a d i. Q o n g u r u h in i a n iq la s h u c h u n u c h g u r u h n in g
tekshirilga n h a r qaysi g u r u h d a n ik k itad a n h a r xil seriya qilib 
olingan yangi q o n zardobi kerak. T o z a oq c h in n i likopcha olinib,
69

---

u ning chetlariga uch dastlabki guruh belgilari 
0(1), A ( II ) , B (III)
deb maxsus qalam bilan yozib q o ‘yiladi. Ikkita h a r xil turkum dagi 
tegishli guruh zardoblari shu belgilarga y o n m a-y o n qilib, likopchaga 
ikki t o m c h id a n tushiriladi. T o m c h ila r tushirilganidan keyin h a r 
bir to m iz g ‘ich zardobli flakonning qaysisidan olingan b o ‘lsa, yana 
o ‘shanisiga solib q o ‘yiladi. G u ru h i aniqlanishi kerak b o ‘lgan qonning 
u c h ta kichik tom chisi alohida shisha ta y o q c h a la r bilan zardobga 
tushiriladi (zardob bilan q o n nisbati 10:1 yoki 15:1 b o ‘ladi).
L ikopchani t in m a y tebratib turib, yaxshilab aralashtiriladi va 
5 minut davomida kuzatib boriladi. So‘ngra agglutinatsiya ro ‘y bergan 
aralashm a tom chilariga I to m c h id a n fiziologik e ritm a tom iziladi 
(soxta agglutinatsiyani b a rta ra f etish u c h u n ), uni aralashtiriladi- 
d a , q araladi: te k s h irila y o tg a n q o n
0(1)
g u r u h b o ‘lsa, b i r o n t a
to m c h id a h am agglutinatsiya boMmaydi; q o n
A (II)
guruhga m ansub 
b o ‘lsa, bir nom li guruh zardoblari bilan agglutinatsiya b o ‘lmay, 
0(1)
va 
B ( /I I )
guruh zardoblari bilan agglutinatsiya r o ‘y beradi. 
B (III)
guruh qoni bir nom li guruh bilan agglutinatsiya b e rm a sd an , 
balki 
0(1)
va 
A ( II )
guruh zardoblari bilan agglutinatsiya beradi.
Bordi-yu tekshirilayotgan q o n
A B (IV )
guruhga m an s u b b o ‘lsa, 
q o n guruhini aniqlash u c h u n olingan h a m m a
z a rd o b lar bilan 
agglutinatsiya ro ‘y beradi. Bu 
A B (IV )
guruhga m an s u b standart 
zardob bilan q o ‘s h im c h a nazorat tekshirish za ru r b o ‘ladi. M a n a
shu zardob bilan agglutinatsiya ro‘y bermasligi tekshirilayotgan 
q o n n in g
A B (IV )
guruhga m an su b deb hisoblashga im kon beradi.