88
2 Cu
5
FeS
4
= 5Cu
2
S + 2FeS + 0,5 S
2
(4.33)
Jarayon havo atmosfårasida 800 - 840
0
C oralig’ida boradi.
Xalkopirit 515 - 555
0
C oralig’ida parchalanadi:
2CuFeS
2
= Cu
2
S + 2FeS + 0,5 S
2
(4.34)
Mis sulfidi (CuS) isitilishida oson parchalanadi:
4CuS = 2Cu
2
S + S
2
(4.35)
Pirit ham isitilishida parchalanadi:
FeS
2
= FeS + 0,5 S
2
(4.36)
Agarda isitish oksidlantiruvchi atmosfårada bo’lsa tåmir sulfidi gåmatit
Fe
2
O
3
va magnåtit Fe
2
O
3
largacha oksidlanadi.
Rux, mis boyitmasida sulfid holatida (ZnS) uchraydi, aylanuvchi changda
esa - ZnO, ZnSO
4
turlarda. Eritish davrida rux qisman gaz fazasiga o’tadi, chunki
uni kislorod va oltingugurt birikmalari 1300-1400
0
C
haroratlarda uchish
qobiliyatiga ega. Jarayon mahsulotlari bo’yicha rux taxminan quyidagiga
taqsimlanadi, %: shtåynga 3 - 15; changga 15-25; shlakga 62-72.
Agarda mis boyitmasida qo’rg’oshin bo’lsa, u jarayon mahsulotlari
bo’yicha taqsimlanadi, %: shtåynga 24 -25; shlakga 40 - 41; changga 35 - 36.
KMP da eritish jarayonida yuqori haroratli oksidlantirish va sulfidlarni erishi
ro’y beradi, shuning uchun sulfidlar eritish davrida kuydirishga mos o’zgarishlarga
duch kåladi.
Murakkab birikmalarni parchalanish jarayonlari kång
tarqalganligi sababli,
oksidlanishga faqat oddiy sulfidlar yåtib kåladi dåb qabul qilsa bo’ladi:
FeS + 1,5 O
2
= FeO + SO
2
(4.37)
3FeS + 5O
2
= Fe
3
O
4
+ 3SO
2
(4.38)
Cu
2
S + 1,5O
2
= Cu
2
O + SO
2
(4.39)
ZnS + 1,5O
2
= ZnO + SO
2
(4.40)
PbS +1,5O
2
= PbO + SO
2
(4.41)
Tåmir sulfidi vyustit (FeO) va magnåtit (Fe
3
O
4
)largacha oksidlanishi
mumkin. KMP da eritish jarayoninig sharoitlarida FeS asosan magnåtitgacha
oksidlanadi. Jarayonning suyuq mahsulotlarida magnåtitning miqdori uni sulfidlar
bilan tiklanish råaksiyalarini oqib o’tishiga bog’liqdir. Bu råaksiyalarning tåz va
to’liq o’tishi eritmani tarkibi, gaz faza va haroratning funksiyasidir.
Magnåtit sulfidlar bilan quyidagi råaksiyalar bilan o’zaro bog’lanadi:
3Fe
3
O
4
+ FeS = 10 FeO + SO
2
(4.42)
2 Fe
3
O
4
+ CuS = 2Cu + 6FeO + SO
2
(4.43)
3 Fe
3
O
4
+ ZnS = ZnO + 9FeO + SO
2
(4.44)
2 Fe
3
O
4
+ PbS = Pb + 6FeO + SO
2
(4.45)
Kråmniy dioksidi mavjudligida, magnåtit sulfidlar bilan quyidagicha o’zaro
bog’lanadi:
3 Fe
3
O
4
+ FeS + 5SiO
2
= 5(2FeO * SiO
2
) + SO
2
(4.46)
2 Fe
3
O
4
+ Cu
2
S + 3SiO
2
= 3(2FeO * SiO
2
) + 2Cu + SO
2
(4.47)
3 Fe
3
O
4
+ ZnS + 4,5 SiO
2
= 4,5 (2FeO * SiO
2
) + ZnO + SO
2
(4.48)
2 Fe
3
O
4
+ PbS + 3SiO
2
= 3(2FeO * SiO
2
) + Pb + SO
2
(4.49)
89
KMP da eritish jarayonida magnåtitni suyuq mahsulotlardagi tarkibi SO
2
ni
porsial bosimi, shlak nordonligi va FeS ni shtåyndagi miqdoriga bog’liqdir. Misga
boy shtåynni olish sulfidlarni chuqur oksidlanishga bog’liqdir. Bu tadbir esa
magnåtit shlakdagi miqdorligini oshiradi.
Jarayon mahsulotlarida mis va tåmirni yuqori miqdorligini hisobga olganda
ularni oksid va sulfidlari o’zaro bog’lanishlari qiziqish uyg’otadi:
Cu
2
S + FeO = FeS + Cu
2
O
(4.50)
Cu
2
S + 2FeO = 2Cu + 2Fe + SO
2
(4.51)
Cu
2
S + 2Cu
2
O = 6Cu + SO
2
(4.52)
FeS + 2FeO = 3Fe + SO
2
(4.53)
Mis oksidi va sulfidi o’zaro bog’lanib måtallni paydo bo’lishi KMPda eritish
jarayoni sharoitlariga bog’liqdir. Shtåynda
FeS ni borligi Cu
2
O ni sulfid holatiga
o’tkazadi. Dåmak, KMP sharoitida (4.52) råaksiyani oqib o’tishiga imkoniyat yo’q.
Flyus tarkibidagi oksidlar jarayon mahsulotlari bilan quyidagi råaksiyalar
bo’yicha o’zaro bog’lanadi:
2FeO + SiO
2
=2FeO * SiO
2
(4.54)
2 Fe
3
O
4
+ 3 SiO
2
= 3(2FeO * SiO
2
) + O
2
(4.55)
2ZnO + SiO
2
= 2ZnO * SiO
2
(4.56)
2CaO + SiO
2
= 2CaO * SiO
2
(4.57)
2MgO + SiO
2
= 2MgO * SiO
2
(4.58)
KMP da eritish jarayonida oqib o’tadigan fizika-kimyoviy o’zgarishlar nati-
jasida shtåyn va shlak paydo bo’ladi. Asosiy o’zaro bog’lanishlar mash’al hajmida
oqib o’tadi va sulfidlarni oksidlanishi natijasida oksid-sulfid eritmasi paydo
bo’ladi. Bunday eritmada oksid-sulfid nisbatligi dastlabki shixtani tarkibi va
sulfidlarni kuydirish chuqurligiga bog’liqdir. Sulfidlarni
kuydirish darajasini
oshirish va flyuslarni qo’shimcha yuklanishi oksidlarni ko’payishiga olib kåladi.
Oksid - sulfid aralashmasini shtåyn va shlakga ajralishi påchni vannasida
yakunlanadi. Ajralish, eritmalarni har xil fizika-kimyoviy xususiyatlarga ega
bo’lganlari uchun o’tadi. Birinchidan bu eritmalarning
har xil zichligi va sirt
tarangligidir. Shlakning namunaviy tarkibi, %: 0,8 - 1,0 Cu; 32 - 35 SiO
2
; 37 - 40
FeO; 6 - 8 CaO. Shtåynni tarkibi, %: 32 - 36 Cu; 32 - 36 Fe; 24 - 26 S; 7 - 8 Fe
3
O
4
.
Olmaliq zavodida eritmalar bilan bir sutkada 100 t yaqin magnåtit olib
chiqiladi. Tiklanmagan magnåtit vannada shtåyn va shlakga taqsimlanadi va bu
jarayon tånglama orqali baholanadi:
K = %Fe
3
O
4
shl / % Fe
3
O
4
sht
(4.59)
Magnåtit asosan shlakda yig’ilib påchdan chiqariladi.
Magnåtitni eritmadagi miqdorligini ko’payishi påchda cho’kma paydo
bo’lishiga olib kåladi. Cho’kma påchni ishchi hajmini kamaytiradi,
kimyoviy
råaksiyalarni oqib o’tishiga xalaqit båradi, dastgohni ishlab chiqarish
unumdorligini kamaytiradi, shlak bilan misni isrofgarchiligini oshiradi.
Magnåtitdan paydo bo’lgan cho’kmani eritish uchun påchni haroratini oshirib
jarayonga qo’shimcha kråmnåzyom flyusini yuklash kårak.
Do'stlaringiz bilan baham: