|
Ovqat hazm qilish organlarining yoshga xos xususiyatlari
Ona qornida hom ilaning 5 oyligidan sut tishlarining hujayralari
vujudga kela boshlaydi.
Bola 6-8 oylik boigandan boshlab, sut tishlar chiqa boshlaydi. Dastlab
kurak tishlar, so‘ng qoziq tish, kichik oziq tishlar chiqadi. Sut tishlar 20
ta bo iib, formulasi: 2/2; 1/1; 2/2 ya’ni 2 ta kurak, 1 ta qoziq, 2 ta kichik
oziq tish. Sut tishlar 6-7 yoshdan boshlab tushib, o ‘rniga doimiy tishlar
chiqa boshlaydi. 6-7 yoshda birinchi katta oziq tish, 8 yoshda birinchi
kurak tish, 9 yoshda ikkinchi kurak tish, 10 yoshda birinchi kichik oziq
tish, 13-16 yoshda katta og‘iz tish, 11-15 yoshda ikkinchi oziq tish, 18-
30 yoshda uchinchi oziq tishlar chiqa boshlaydi.
Sut tishlar tushib doimiy tishlar chiqa boshlagan davrda bolalarga
u x la sh d an oldin tishn i tish c h o 4tk asi va p astasi bilan to zalash ,
ovqatlangandan soiig ogizni iliq suv bilan chayishga o ‘rgatish kerak.
Juda sovuq yoki juda issiq ovqat yeyish, qattiq narsalarni tishda chaqish
nihoyatda zararli, buni aslo unutmaslik kerak.
Bolalarda quloq osti bezlari ja g 4 osti s o ia k bezlariga qaraganda
ko ‘proq, so ia k ajratadi. Chaqaloq bola soiagida ptialin fermenti ko4p
b o ia d i. 2 yoshdan 15 yoshgacha s o ia k tarkibida oqsil miqdori ortib
boradi. 11-12 yoshda oziq moddalarga bir kecha-kunduzda 200 sm3, ovqat
yemaganda 400-600 sm3 s o ia k ajraladi. Bolalarda qizilo4ngachning
davrida biriktiruvchi to 4qima va shilimshiq bezlari yetarli rivojlangan
emas. Shuning uchun ham bolalar yarim quyuq va yaxshi chaynalmagan
ovqatni qiynalib yutadi.
M e’da osti bezi bolaning yoshi u lg 4ayishi bilan m orfologik va
funksional jihatidan rivojlanib boradi. Bola tugilganda bez shira ishlab
chiqara boshlaydi. 4-6 yoshda bezning funksiyasi ortadi. Bolaning yoshi
197
www.ziyouz.com kutubxonasi
kattalashishi bilan me’daning hajmi ham ortadi. Yangi tug‘ilgan bolalarda
30-45 sm3, 1 yoshda 400-500 sm3, 2 yosh oxirida 600-750 sm3, 6-7 yoshda
950-1100 sm3, 10-12 yoshda 1500 sm3 bo‘ladi. 2 yoshgacha m e’daning
shakli noksimon, 7 yoshda kolbasimon shaklga ega. Yosh bolalarda
m e’daning shilliq qavati nozik b o 4lib, ju d a k o 4p qil tom irlar bilan
ta ’minlangan. M e’da bezlari mayda, yo4lari torroq bo4ladi. O'smirlarda
m e ’da m exanik t a ’sirla n g an d a ajra lg an shiran ing m iq d o ri k a tta
odam nikidan 2 m arta kam. 5-6 yoshda oshqozon shirasida xlorid
kislotaning kam b o 4lishi bakteriyalarni zararsizlantirish xususiyatini
susaytiradi. K o 'krak yoshidagi bolalarda m e’daning kirish qismidagi
sfinktiri mustahkam berkilmaydi. 10-12 yoshda me’da harakati kuchayadi.
M e’da bezlari ishlab chiqaradigan shiraning hazm qilish kuchi va
kislotaliligi ancha past. Bu shira tarkibida ximozin, pepsin, lipaza, amilaza
va boshqa ko4p fermentlar uchraydi, biroq ularning kuchi kam.
Bir yoshgacha sutdagi oqsillarga ta ’sir etuvchi ximozin fermentining
faolligi yuqori bo 4ladi va yosh ortishi bilan lipaza fermentining faolligi
ham orta boradi, m e’da harakatlari ham o 4zgaradi. Oshqozon massasi
ham yosh bilan o 4zgarib boradi. Masalan: chaqaloqlarda 6,5 g, 14-20
yoshda 127 g, 20 yoshdan so4ng 155 g ga yetadi. Oshqozon massasi yosh
bilan barobar 24 marta, gavda esa 20 marta kattalashadi. Bola bir yoshga
to 4lguncha ichagi juda tez o 4sadi. Ovqat b o 4tqasi bolalarda ingichka
ichakdan jam i 2-3 soat atrofida o 4tadi. 10-15 yoshda o'tishi yanada
tezlashadi. Bolalar ichagining uzunligi tanasiga nisbatan olganda 4,5
m arta uzun, k o ‘krak yoshidagi bolalarda esa 6 m arta ortiq b o 4ladi.
G o'daklikda ingichka ichak devoridagi vorsinkalar, shira ajratuvchi bezlar,
muskullar yaxshi rivojlanmagan boiadi. Bolaning yoshi ortishi bilan ichak
shirasining miqdori va fermentlar kontsentratsiyasi ham orta boradi, me’da
osti bezi uzayadi va vazni ortadi. 12 yoshda m e’da osti bezining uzunligi
katta odamnikiga tenglashadi, shira miqdori ortib, hazm qilish kuchayadi.
Bolaning yoshi ortishi bilan jigarning hajmi, vazni, tuzilishi ham o 4zgaradi.
Yangi tug4ilgan bolada jigarning vazni 130 g, 2-3 yoshda 460g, 5-6 yoshda
665 g, 6-7 yoshda 675 g, 8-9 yoshda 720 g, 12 yoshda 1130 g, 16 yoshda
1260 g ga teng. Bolalarda o 4t kislotasining qontsentratsiyasi va miqdori
kam bo4ladi.
Yangi tu g 4ilgan bolada oziq m oddalar m e’dada yaxshi so 4riladi.
Keyinchalik so4rilish sekinlashadi, ichakda to 4liq parchalanmagan oqsillar
so 'rila d i. B o lalard a am in o k islo talar va uglevo dlarn in g s o 4rilishi
198
www.ziyouz.com kutubxonasi
kattalarnikiga nisbatan tezlashib, yosh kattalashishi bilan sekinlashib
boradi.
Yilning issiq faslida bolalarning ovqatlanishiga va gigiyenasiga e’tibor
berish zarur. Issiq sharoitda go'dak va bog'cha yoshidagi bolalarda
yog‘larning hazm bo ‘lishi qiyinlashadi, chunki issiqda m e’da, ichak va
me’da osti bezidan shira ajralishi juda sekinlashib ketadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
