|
Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
39
Kompyuter tarmoqlarining tasnifi
Kompyuter tarmoqi (hisoblash tarmoqi) – bu hisoblash mashinalari
(kompyuterlar, serverlar, mashrutizatorlar va boshqa) o’rtasida ma’lumot
almashishni ta’minlovchi tizim.Ma’lumotlar almashish uchun esa turli
vositalardan foydalaniladi.
Klassifikatsyasi (tasnifi)
Hududiy yoyilganligiga ko’ra:
BAN (Body Area Network) – kompyuter qurilmasiga quralgan yoki
taqiluvchi tarmoq.
PAN (Personal Area Network) – bitta kishiga tegishli, turli qurilmalar
birgalikda hamjihat ishlashi uchun mo’ljallangan shaxsiy tarmoq.
LAN (Local Area Network) – mahalliy tarmoq, odatda uncha katta
bo’lmagan hududni yoki guruhni (uy, ofis, bino, universitet) qamrab oluvchi
tarmoq. “LAN” atamasini uy, kichkina ofis tarmoqi, hududi bir necha yuz
gektardan iborat bo’lgan katta zavod darajasida tashkil qilingan tarmoqlarga
ishlatish mumkin. Bazi manbalarning horij manbalari takidlashicha -mahaliy
tarmoq, 10km radiusni ham qamrashi mumkin. Mahalliy tarmoq yopiq turdagi
tarmoq bo’lib, tarmoqdan foydalanish huqudi faqat ma’lum
foydalanuvchilarga berilgan, ya’ni ish faoliyati bevosita tarmoq bilan bog’liq.
CAN (Campus Area Network) – kampuslar tarmoqi (binolar a’ro), bir
biriga yaqin bo’lgan binolarni birtta mahalliy tarmoqqa yig’adi.
MAN (Metropolitan Area Network) – mintaqaviy tarmoq, shahar a’ro
yoki shaharlar a’ro, mahalliy tarmoqqa ulangan hisoblash qurilmalarini,
tuzulmalarni bir biriga bog’lovchi katta tarmoq.
WAN (Wide Area Network) – katta hududlarni qamrab olgan global
tarmoq. U lokal tarmoq va boshqa telekommunikatsion tarmoqlarni va
qurilmalarni o’z ichiga olgan.
Arxitekturasi bo’yicha
Klient-server
Bir darajali tarmoq (markazlashmagan yoki pir tarmoq)
Tarmoq topologiyasi bo’yicha
Shina
Halqasimon
Yulduzsimon
Va h.k.z
40
Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
Malumot almashish vositasi bo’yicha
Simli (telefon simlari, koaksial kabellar, o’rama juft kabellar,
shishatolali-optik kabellar)
Simsiz (ma’lumotlarni turli radiosignal chastata diapazonlar orqali
yuborish)
Funksional vazifasiga ko’ra
Ma’lumotlar saqlash tarmoqi
Protsesslarni boshqaruvchi tarmoq
Server ferma
Uy tarmoqi yoki SOHA (small office/home office) tarmoqi
Ma’lumot yuborish tezligiga ko’ra
Past tezlik (10 Mbit/s gacha)
O’rta tezlik (100 Mbit/s gacha)
Yuqori tezlik (100 Mbit/s dan yuqori)
Tarmoq Operatsion tizimi bo’yicha
Windows asosida
UNIX asosida
NetWare asosida
Cisco asosida
Linux asosida
Mahalliy tarmoq
Mahalliy tarmoq – uncha katta bo’lmagan hududagi yoki bir necha
binodagi (uy, ofis, firma, ta’lim dargohi) kompyuterlar o’zaro ma’lumot
almashish uchun birlashgan tarmoqi.
Tarmoqlari tasniflashni ko’plab yo’llari mavjud. Tasniflashda eng asosiy
mezon qilib, tarmoqni tanday qilib administratorlash olingan. Yani
tarmoqning qanday tashkil qilinganiga va qanday boshqarilishiga qarab,
mahalliy, taqsimlangan, shahar yoki global tarmoq ajratish mumkin. Tarmoqni
yoki uning biror qismini tarmoq administratorlari boshqaradi. Mobodo bu
murakkab tarmoqlarbo’lsa, administratorlarning huquqi va majburiyatlari
qat’iy belgilab qo’yilgan bo’ladi va administratorlar guruhi barcha hatti
harakatlariga hujjat yuritiladi va yozib boriladi.
Kompyuterlar bir-biri bilan turli vositalar yordamida bog’lanishi mumkin:
mis o’tkazuvchili (o’rama juft kabel), optik o’tkazuvchili (optik kabel) va
radiokanal (simsiz texnologiyalar). O’rama juft va optik kabellarda aloqa,
Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
41
Ethernet va shu kabi vositalar yordamida o’rnatiladi. Alohida lokal hisoblash
tarmoqi shlyuz orqali boshqa lokal hisoblash tarmoqi bilan bog’langan bo’lishi
mumkin, bundan tashqari global hisoblash tarmoqining bir qismi bo’lishi
mumkin (misol uchun, Internet) yoki unga ulanish imkoni.
Ko’proq lokal tarmoqlar Ethernet texnologiyasi asosida qurilgan.
Takidlash joizki, avval Frame Relay, Token ring protokollari ham qo’llanilgan,
lekin bugungi kunga kelib ularni kam uchratish mumkin va eskirgan
hisoblanadi. Ularni faqat ixtisoslashgan logaratoriya, talim va harbiy
muassasalarda ko’rish mumkin.
Oddiy lokal tarmoqni tashkil qilish uchun mashrutizatorlar,
kommutatorlar, simsiz ulanish nuqtasi, simsiz mashrutizatorlar, modem va
tarmoq adapterlaridan foydalanish mumkin.
Mintaqaviy tarmoq
Mintaqaviy tarmoq – bu shahar va shaharlar aro hisoblash mashinalarini
va uzellarini yig’gan tarmoq bo’lib, hajmi bo’yicha global tarmoqdan kichik,
mahalliy tarmoqdan katta.
Mintaqaviy tarmoqga yorqin misol kabelli televidenya. U bazi
sabablarga ko’ra, oddiy antennali efir sifati past bo’lgan hududlarda
qo’llanilgan. Bunday hududlarda umumiy antenna biror balandroq tepalikka
o’rnatilgan va signal abanent uyiga kabel orqali borgan. Bundan kelib
chiqadiki, mintaqaviy tarmoq provayderning tayanch nuqtalaridan bir.
Global tarmoq
Global tarmoq –katta hudud va ko’p hisobdagi uzellarni (“tugun”) lokal
tarmoq va boshqa telekommunikatsion tarmoqlarni va qurilmalarni o’z ichiga
olgan tarmoq.
Global hisoblash tarmoqi, but bo’lmagan tarmoqlarni shunday
jamlaydiki, foydalanuvchilar va kompyuterlar, qayerda bo’lishidan qat’iy nazar,
global tarmoq ishtirokchilari bir-biri bilan o’zaro tasirni yo’qotmaydi.
Global tarmoq bir uchi mashrutizator bilan lokal tarmoqqa, ikkinchi uchi
esa kommutator orqli global tarmoqning boshqa qismlariga ulangan. Global
tarmoqni tashkil etishda asosan TCP/IP, SONET/SDH, MPLS, ATM va Frame
relay protakollari ishlatiladi.
42
Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
“TASDIQLAYMAN”
O’quv ishlari bo’yicha direktor
o’rinbosari
________________M.Allamova
“___”______2021 yil
NAZARIY O’QUV MASHG’ULOTNING O’QITISH TEXNOLOGIYASI № 8
Guruhlar
Dars o’tiladigan
sana
Mavzu(nomi): Kompyuter tarmoq topologiyalari. "Shina", "Yulduz", "Xalqa"va
Aralash topologiyalar
O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli
Vaqt: 80 daqiqa
Ta’lim oluvchilar soni
O’quv mashg’ulot shakli va turi
O’quv mashg’ulot rejasi:
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kompyuter tarmoq topologiyalari. "Shina", "Yulduz", "Xalqa"va Aralash
topologiyalar
to’g’risidagi bilim (ko’nikma)larni shakillantirish(mustahkamlash.).
O’qitish natijasi
Ushbu mavzuni o’zlashtirishnatijasida o’quvchida
shakllanadigan asosiy bilim ,ko’nikma yoki
kompetensiyalar.
Pedagogik vazifalar.
1
Do'stlaringiz bilan baham: |
